بایگانی دسته ی : سال تحصیلی 98-97

موضوع: تجاهر به فسق / مستثنیات غیبت/ غیبت

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با مستثنیات غیبت بود. یکی از مستثنیات غیبت مسئله تجاهر به فسق بود کسی که تجاهر به فسق دارد، در آن مورد که تجاهر دارد، غیبتش جایز می‌شود. این مدعایی بود که در این بحث مطرح‌شده بود لکن برای این مدعا دلایلی اقامه شد.

روایت ششم: یکی از ادله‌ای که برای این مدعا اقامه‌شده، این روایت است که «و عن أبیه، عن علیِّ بن محمّد بن قتیبه، عن حمدان بن سلیمان، عن نوح بن شعیب، عن محمّد بن إسماعیل، عن صالح بن عقبه، عن علقمه، قال: قال الصادق (علیه‌السلام) ـ وقد قلت له: ـ یا ابن رسول‌الله أخبرنی عمّن تقبل شهادته ومن لا تقبل؟ فقال: یا علقمه، کلّ من کان على فطره الإِسلام جازت شهادته، قال: فقلت له: تقبل شهاده مقترف بالذنوب؟ فقال: یا علقمه لو لم تقبل شهاده المقترفین للذنوب لما قبلت إلاّ شهاده الأنبیاء والأوصیاء (علیهم‌السلام)، لأنّهم المعصومون دون سائر الخلق، فمن لم تره بعینک یرتکب ذنباً أو لم یشهد علیه بذلک شاهدان، فهو من أهل العداله والستر، وشهادته مقبوله وإن کان فی نفسه مذنباً، ومن اغتابه بما فیه فهو خارج من ولایه الله، داخل فی ولایه الشیطان.»[۱]

رجال حدیث: محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، امامی و ثقه است. علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری، مورد اختلاف است و ظاهراً امامی و ثقه است. حمدان بن سلیمان نیشابوری، امامی و ثقه است. نوح بن شعیب نیشابوری، امامی و ثقه است. محمد بن اسماعیل بن بزیع، امامی و ثقه است. صالح بن عقبه بن قیس، مورد اختلاف است ولی امامی است و ظاهراً ثقه است. علقمه بن محمد حضرمی، ظاهراً امامی است ولی وثاقتش ثابت نشده است. این روایت حسنه است و روایت خوبی است.

راوی به امام صادق (ع) عرض می‌کند به من خبر بده از کسی که شهادتش قبول می‌شود و کسی که شهادتش قبول نمی‌شود. امام صادق (ع) می‌فرماید: ای علقمه هرکسی که فطرت اسلام را دارد شهادتش جایز است. علقمه تعجب می‌کند و می‌گوید: شهادت کسی که گناه انجام می‌دهد، قبول می‌شود؟ امام صادق (ع) می‌فرماید: اگر کسانی که گناه می‌کنند، قبول نشود، فقط باید شهادت انبیاء و اوصیاء که معصوم هستند قبول شود. (از این قسمت روایت به بعد خوب دقت شود) کسی که با دو چشمت ندیدی که گناه می‌کند، یا دو شاهد علیه او شهادت نداده‌اند، اهل عدالت و ستر است و شهادتش موردقبول است، هرچند فی‌نفسه گناهکار باشد، شخصی است که ظواهرش را حفظ می‌کند و اگر گناه می‌کند، مخفیانه است و هر کس غیبت کند به چیزی که در اوست، از ولایت خدا خارج‌شده و به ولایت شیطان واردشده است.در عبارت: «ومن اغتابه» ضمیر به چه کسی برمی‌گردد؟

بعضی‌ها ضمیر را به کسی که اهل ستر و عدالت است برگردانده‌اند و در این صورت معنای عبارت این است که غیبت شخص عادل جایز نیست. این مطلب که غیبت عادل به‌تنهایی حرام است قائلی ندارد، بلکه غیبت فاسق هم حرام است و در این صورت مفهوم این عبارت این است که اگر شخصی عادل و اهل ستر نیست، شهادتش قبول نیست و غیبتش هم جایز است، درحالی‌که کسی ملتزم به این مفهوم نمی‌شود.احتمال دیگر این است که ضمیر «ومن اغتابه» به «کلّ من کان على فطره الإِسلام» برگردد. معنایش این است که غیبت کسی که فطرت اسلام را دارد جایز نیست. حال کسی که فطرت اسلام را دارد، ممکن است کسی باشد که با چشم خودتان دیده‌اید که گناه می‌کند و یا با چشمتان ندیده‌اید؛ اگر با چشمتان ندیده‌اید که گناه می‌کند که در این صورت غیبتش جایز نیست و اگر با چشمتان هم دیده‌اید که گناه می‌کند بازهم غیبتش جایز نیست.

اگر ضمیر را به نزدیک برگردانیم که «أهل العداله والستر» باشد، روایت به ما نحن فیه ارتباط ندارد. چون روایت در این رابطه است که اگر عدالت دارید غیبت شما جایز نیست و اگر عدالت ندارید غیبت شما جایز است و بحث ما در این نیست بلکه بحث ما در مورد متجاهر به فسق است که این روایت با این تفسیر این مطلب را بیان نمی‌کند.

بعضی در مورد عبارت «أهل العداله والستر» و «فمن لم تره بعینک یرتکب ذنباً» از کلمه ستر این استفاده را کرده و گفته‌اند که اگر کسی اهل ستر باشد؛ یعنی عیوبش مخفی است غیبتش جایز نیست و اگر اهل ستر نباشد و علنی گناه کند، غیبتش جایز است.

اشکال اول: مرحوم ایروانی در حاشیه مکاسب می‌فرماید: ستر در روایت در مقابل تجاهر نیست بلکه به معنای ستری است که کاشف از عدالت است. توضیح اینکه: اهل ستر دو نوع است: ستر شخصی و ستر نوعی. اگر با دو چشمت دیدی که گناه می‌کند، این اهل ستر و عدالت نیست و اگر با دو چشمت ندیدی، اهل ستر و عدالت است. پس اهل ستر بودن شخصی است؛ اما بحث تجاهر به فسق مربوط به عموم مردم است یعنی عموم مردم به خاطر اینکه علنی گناه می‌کند، از عیوب و گناه او اطلاع دارند؛ اما کسی که علنی گناه نمی‌کند بلکه مخفیانه گناه می‌کند، اهل ستر است. حال اگر اهل ستر در مقابل متجاهر باشد، می‌توان گفت که اگر متجاهر بود، غیبتش جایز است اما اگر ستر شخصی باشد این ملازمه را ندارد. لذا مرحوم ایروانی می‌فرماید به قرینه جمله قبلی «فمن لم تره بعینک یرتکب ذنباً» که مربوط به ستر شخصی است، جمله «أهل العداله والستر» هم شخصی است و با دیدن یک نفر تجاهر صدق نمی‌کند.[۲]

اشکال دوم: جمله «ومن اغتابه بما فیه فهو خارج من ولایه الله، داخل فی ولایه الشیطان» جمله مستأنفه است و عطف بر «فهو من أهل العداله والستر» نیست.[۳] اگر بگوییم که کسی که اهل عدالت و ستر است را غیبت‌کنیم، از ولایت خدا خارج‌شده و به ولایت شیطان داخل می‌شویم، در این صورت جمله را عطف بر «فهو من أهل العداله والستر» کرده‌ایم و اگر مستأنفه بگیریم معنی جمله این می‌شود که اگر کسی را غیبت‌کنید که فطرت اسلام را دارد، از ولایت خدا خارج‌شده و به ولایت شیطان داخل می‌شود.

به نظر ما این بیان از ظاهر روایت بعید است، ممکن است درجایی بگوییم که غیبت عادل حرام است و منظور ما این نیست که غیبت غیر عادل جایز است؛ اثبات شیء نفی ما عدا نمی‌کند یعنی گناه غیبت عادل خیلی زیاد است. غیبت کسانی که بر فطرت اسلام هستند هم گناه است اما گناه عادل بیشتر است.

موضوع: غیبت / مستثنیات غیبت/ متجاهر به فسق

موضوع: غیبت/ مستثنیات غیبت/ رد العاصی الی الصلاح

موضوع:  غیبت / مستثنیات غیبت/ رد العاصی الی الصلاح

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با مستثنیات غیبت بود. در جلسات گذشته شش مورد از مستثنیات غیبت را بیان کردیم و اقوال علما را پیرامون آن‌ها ذکر کردیم.

استثنای هفتم: ردّ العاصی الی الصلاح.

یکی از مستثنیات غیبت رد العاصی الی الصلاح است؛ یعنی انسان فکر می‌کند که با غیبت کردن بتواند شخصی را به صلاح دعوت کند؛ به این معنا که شما غیبت‌کنید که او انسان خوبی شود و گناه را ترک کند.آیا این غیبت کردن جایز است؟ وقتی‌که بگوییم این شخص این کار را می‌کند او خجالت می‌کشد و انجام نمی‌دهد. در اینجا دو نکته موردتوجه است: یکی اینکه رد العاصی الی الصلاح متوقف بر غیبت است یا متوقف نیست یعنی راه دیگری وجود ندارد. ممکن است گفته شود که می‌توان از راه دیگری او را به صلاح دعوت کنیم و گاهی ممکن نیست و هیچ راهی نداریم که او را دعوت به صلاح کنیم مگر اینکه غیبت‌کنیم، یعنی صلاح این شخص متوقف بر غیبت است تا به دیگران گفته نشود، از کارش دست برنمی‌دارد، همه راه‌ها را پیموده‌ایم و به نتیجه نرسیده‌ایم، تنها راهی که برای بازداشتن او از گناه این است که غیبتش کنیم.پس مسئله اول توقف است و مسئله دوم این است که برفرض توقف، آیا جواز غیبت با احتمال است یا یقین؟ یعنی اگر غیبت‌کنیم او خوب می‌شود یا نه؟ اگر شما او را غیبت‌کنید و او به‌جای اینکه خوب شود لجبازی کند و بدتر شود، در این صورت آیا غیبت جایز است یا باید حتماً یقین به اصلاح داشته باشیم؟مسئله سوم که باید در اینجا موردتوجه قرار گیرد این است که گناهی که او انجام می‌دهد چیست؟ غیبت از گناهان کبیره است، شما با پول دزدی نمی‌توانید صدقه بدهید و انفاق کنید، چون مال دزدی و حرام است، حال شما می‌خواهید با حرام یعنی غیبت که گناه کبیره است جلوی حرام یعنی صدقه دادن با پول دزدی و حرام که گناه صغیره است را بگیرید، این مسلماً جایز نیست. البته اگر امر خطیر و مهمی است که می‌خواهد انجام بگیرد مانند قتل، می‌توان با غیبت جلوی آن را گرفت. ضمن اینکه خود گناه کبیره هم مراتبی دارد که باید موردتوجه باشد و در محاسبه لحاظ شود.پس در این بحث که یکی از مستثنیات غیبت است، این سه نکته وجود دارد که باید موردتوجه قرار گیرد. به‌هرحال در اینجا دو قول وجود دارد:قول اول: جواز مطلقاً؛ یعنی ردّ العاصی الی الصلاح جایز است منتهی جوانب قضیه هم باید موردتوجه قرار گیرد که آیا مراتب امربه‌معروف و نهی از منکر را رعایت کرده‌ایم که حالا با غیبت می‌خواهیم او را اصلاح کنیم؟

دلیل اول:مرحوم شیخ انصاری می‌فرماید: «إنّه أولی من ستر المنکر علیه فهو فی الحقیقه إحسان فی حقّه»[۱] اینکه ما غیبت‌کنیم گناه دارد ولی اگر بپوشانیم و آبروی او را حفظ کنیم، در حق او احسان نشده و احسان این است که بگوییم و از او غیبت‌کنیم.

به نظر ما این احسان در بعضی موارد تحقق پیدا نمی‌کند، آیا با غیبت کردن به این شخص احسان کرده‌اید؟ اگر واقعاً گناه بزرگی است و هیچ راه دیگری جز غیبت وجود ندارد تا او را از آن گناه ردع کنیم، در این صورت غیبت جایز است و به نظر ما ملاحظه اهم و مهم لازم است و آن گناه باید گناه کبیره باشد و در مقابل غیبت گناه مهم‌تری باشد که ما بگوییم گناه مهم‌تر انجام نشود و یقین هم باید داشته باشیم و همچنین توقف هم وجود داشته باشد؛ یعنی هیچ راه دیگری غیر از غیبت وجود ندارد.

و این جمله مرحوم شیخ که ما با غیبت کردن در حق او احسان می‌کنیم، صحیح نیست. احسان با فعل حرام محقق نمی‌شود. شخصی زنا می‌کند و شخص دیگری می‌گوید من او را متوجه اشتباهش می‌کنم، با همسر او زنا می‌کنم تا او متوجه اشتباهش بشود؛ آیا این حرف منطقی است که با گناه جلوی گناه گرفته شود؟ با دروغ جلوی دروغ را بگیریم، با فحش جلوی فحش را بگیریم، آیا این ازلحاظ شرعی صحیح است؟ اگر مرتبه گناهی که مرتکب شده از غیبت پایین‌تر یا مساوی با غیبت باشد، مجوزی برای غیبت نیست. پس این دلیل اخص از مدعا است و ما نمی‌توانیم با این دلیل که می‌خواهیم جلوی گناه گرفته شود، راه غیبت را بازکنیم، بلکه باید از طریق دیگری وارد شد.این نکته در فرمایشات مرحوم خویی[۲] و آیت‌الله سبحانی[۳] هم توجه داده‌شده و باید مورد دقت باشد.

دلیل دوم: ادله نهی از منکر.

﴿وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۴] سؤال این است که آیا نهی از منکر با منکر جایز است؟ نهی از منکر باید با نصیحت حلال و کار حلال باشد. اینکه با منکر بخواهید جلوی منکر را بگیرید مسلماً جایز نیست مگر اینکه شرایط خاص خودش را داشته باشد؛ یعنی هم توقف باشد و هم علم باشد و هم اینکه آن گناه، گناه کبیره در حد اعلی باشد.

لذا مرحوم خویی می‌فرماید: آیا با زنا می‌توان جلوی زنا را گرفت؟ آیا با لواط می‌توان جلوی لواط را گرفت؟ آیا با دزدی می‌توان جلوی دزدی را گرفت؟ اگر می‌خواهید جلوی گناه کردن کسی را بگیرید باید از راه حلال وارد شد. لذا جواز غیبت فقط در امور خطیر است مثل جایی که قتل نفوس باشد، یعنی کسی می‌خواهد افرادی را بکشد، در اینجا می‌توان غیبت کرد که جلوی او گرفته باشد.یکی از مواردی که می‌توان گفت غیبت جایز است، جایی است که دارد آبروی عده‌ای را می‌برد، در اینجا من او را غیبت می‌کنم تا او ادامه ندهد. این مطلب هم از مرحوم خویی است که اگر اعراض محترمی را در معرض خطر قرار داده شما می‌توانید او را غیبت‌کنید تا دست از این کار بردارد. همچنین در اموال خطیر؛ کارمند بانکی که اموال مردم را می‌خورد و از بین می‌برد، این از امور خطیر است و باید اعلام کرد همچنین در قتل نفوس غیبت جایز است.[۵]

به نظر ما فرمایش مرحوم خویی متین است و این موارد باید رعایت شود.