خارج اصول
درس خارج اصول استاد محسن فقیهی
۹۶/۰۹/۰۴
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:مرجّحات باب تعارض/تعارض الادله؛
خلاصه جلسه گذشته:در گذشته بحث از انقلاب نسبت را به پایان رساندیم.از امروز وارد فصل هشتم از مرجّحات می‌شویم.که در حقیقت بحث از نسبت سنجی مرجّحات و توزین بررسی میزان اعتبار هر یک است.
در هر روایتی در حقیقت ما چهار جهت بحث داریم.متن و سند و مضمون و جهت؛ متن همان الفاظ و عباراتی هستند که در روایت گزارش می‌شوند.و سند روایت همان افرادی هستند که متن روایت از طریق آنان به دست ما می‌رسد. مضمون روایت مرادی است که معصوم از الفاظ آن اراده کرده است.و جهت هم قصد معصوم از ایراد الفاظ آن است.آیا معصوم در پی بیان حکم حقیقی بوده و یا از سر تقیه لب به سخن گشوده‌اند.
اقسام مرجّحات
مرجّحات در یک نگاه کلّی به دو قسم تقسیم می‌شوند:
۱. • مرجّحات داخلی
۲. • مرجّحات خارجی
مراد از مرجّح داخلی مرجّحی است که از نفس بیان گرفته می شود و حیثیّت مستقلّی از آن ندارد.از جمله مرجّحات داخلی، “مرجّحات صدوری” هستند.مرجّحات صدوری یعنی مرجّحاتی که بر سند روایت عارض می‌شوند.یعنی ما ناظر به جنبه‌ی صدور بیان از معصوم به دنبال ملاکی برای ترجیح یک روایت از دیگری می‌گردیم.مثلا دو روایت داریم،و هر دو از ثقه به دست ما رسیده‌اند،حال به دنبال مرجّحی هستیم. راوی یکی از دو روایت، از دیگری راستگوتر و یا عادلتر و یا دارای ورع بیشتری است. می‌توان با استناد به شدت همین صفات در یکی از دو روایت معارض، به ترجیح آن و تقدیمش بر دیگری حکم کرد.
از جمله مرجّحات، اوثقیت، اعدلیت، اصدقیت، اورعیت، افقهیت، افصحیت، اعلمیت و… و علوّ سند و شهرت روائی؛
بحثی در شهرت روائی
شهرت روائی خود حائز دو جهت از جهات ترجیح است. هم مرجّح صدوری است و هم مرجّح مضمونی است. زیرا از این جهت که شهرت روایت یک خبر، سبب اعتبار سند آن می‌شود، در زمره مرجّحات سندی قرار می‌گیرد و از این جهت که حدیث مشهور، گاه از عمل فقهاء و اعتماد و استناد آنها به مضمون روایت خبر می‌دهد، مرجّح مضمونی خواهد بود.
شهرت، خود بر سه قسم است:
۱. • شهرت فتوائی:اگر غالب فقهاء به یک حکم فتوی دهند، بنحوی که قول مخالف شاذ شمرده شود، شهرت فتوائی حاصل شده است. حال، مدرک و مستند هر یک از این فقهاء هر چه باشد، و اصلا سخن از مدرک و روایت خاصی در میان باشد یا نباشد، فرقی نمی‌کند.
• برخی شهرت فتوائی را به تطابق قول قدماء با مضمون دلیل تعریف نموده‌اند. البته یا می‌دانیم که آنها در این فتوی به دلیل مورد نظر استناد نکرده اند، یا حداقل استناد آنها بر ما پوشیده است.
۲. • شهرت روائی:شهرت روائی برای یک روایت وقتی شکل می‌گیرد که نقل روایت بر زبان راویان حدیث تکرار شده و در کتب خود آن را نقل کنند.
۳. • شهرت عملی: جایی که مشهور فقهاء در فتوای خود به یک روایت عمل کنند، شهرت عملی بر آن بیان حاصل می‌شود. اگرچه برخی شهرت عملی را مشروط به پذیرش و استناد ارباب حدیث و فقهای عصر اوّل-که نزدیک به عصر غیبت بودند- می‌دانند.
• به عنوان مثال مرحوم آقای بروجردی پذیرش و یا عدم استناد فقهای دوره نخست را، یعنی دوران غیبت صغری و اوائل دوران غیبت کبری، موجب ترجیح و یا قدح یک روایت می‌دانستند. زیرا آنها در دوره‌ای قرار داشتند که باب علم بیش از امروز باز بوده و حتی برخی از آنها با ناحیه مقدّسه مکاتبه داشته‌اند و مسائل خود را از امام زمان(عج) می‌پرسیدند و پاسخ می‌گرفتند. بنابراین وقتی آنها به روایت استناد می‌کردند، در نظر ایشان روایت ممتاز می‌شد و اگر به روایتی اعتناء نمی‌کردند به نظر ایشان نمی‌شود عدم اعتنای ایشان را ندیده گرفت.
این‌ها اقسام مرجّحات سندی بودند. دو قسم دیگر از مرجّحات داخلی، یعنی مرجّحات جهتی و مضمونی را در جلسات آتی طرح خواهیم نمود.