بایگانی دسته ی : تفسیر

موضوع: تفسیر قرآن کریم/تفسیر سوره بقره /آیه ۱۰۴

﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ﴾[۱]

صحبت در تفسیر آیه صد و چهارم از سوره مبارکه بقره است. در رابطه با قوم یهود در آیات گذشته مباحثی مطرح شد که قوم یهود خصائص و افکاری دارند که خود را بزرگ‌تر و برتر از اقوام دیگر می‌بینند، این آیه نیز در رابطه با قوم یهود است هرچند خطاب به مؤمنین است ولی کنایه و اشاره به قوم یهود دارد.یکی از مسائلی که در جامعه وجود دارد این است که انسان گاهی خیلی صریح و شفاف صحبت می‌کنند، با اشاره حرف نمی‌زنند در مقابل بعضی افراد هستند که دوپهلو صحبت می‌کنند که بعضی یک برداشت می‌کنند و بعضی برداشتی دیگر. این افراد واضح صحبت نمی‌کنند. دوپهلو صحبت کردن باعث سوء استفاده دشمنان می‌شود؛ یعنی دشمنان می‌گویند مقصود او این بود و با ما مخالف نیست و دشمنی ندارد، همین اجمال و ابهام که در کلام او وجود دارد باعث می‌شود که دشمن سوء استفاده کند و از طرفی هم به دوستان می‌گوید منظور من این بوده و از این طریق هر دو طرف را از خود راضی نگه می‌دارد. این یکی از خصوصیات افراد منافق است.وقتی پیامبر(ص) آیات قرآن را برای مردم بیان می‌فرمود به این جهت که همه در فهمیدن آیات یکسان نبودند، لذا می‌گفتند: راعِنا یعنی ما نفهمیدیم دوباره توضیح دهید و تکرار کنید لذا پیامبر(ص) دوباره برای آن‌ها تکرار می‌کرد و توضیح می‌داد. راعِنا در زبان عبری که زبان یهود است به معنای پلید و زشت و شر است. گاهی الفاظی هست که در یک زبان معنای خوبی دارد و در زبان دیگر معنای بدی داشته باشد. راعِنا در زبان عربی یعنی مراعات کن و هیچ مشکلی ندارد ولی همین راعِنا در زبان عبری یعنی ای پلید! ای شر! یهود این جمله را گرفتند و می‌گفتند راعنا و معنای عبری آن را در نظر می‌گرفتند و به این وسیله پیامبر(ص) و اصحاب ایشان را مسخره می‌کردند.یکی از اصحاب به نام معاذ که زبان عبری می‌دانست، متوجه این مطلب شد و به پیامبر(ص) توضیح داد و این آیه نازل شد که راعِنا نگویید چون باعث سوء استفاده دشمنان یهودی می‌شود بجای راعِنا از کلمه انظرنا استفاده کنید. واسمعوا به این معناست که فرمایشات پیامبر(ص) گوش کنید و به آن عمل کنید نه فقط گوش کنید، بلکه به فرمایشات پیامبر(ص) توجه کنید و به آن‌ها عمل کنید. ﴿وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ﴾ برای یهودیان که به پیامبر(ص) ایمان نیاوردند عذاب سختی است.

در این آیه شریفه نکاتی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:نکته اول: معنای انظرنا: ﴿فنظر نظرهً فی النجوم﴾[۲] در قرآن ماده نظر استعمالاتی دارد که به معنای نگاه کردن با دقت است نه اینکه شما ببینید و از آن رد شوید؛ بلکه با تأمل و تحقیق و دقت به آن توجه کنید، نظر نظره گفته می‌شود. گاهی در بحث‌ها تکرار می‌کنیم و توضیح می‌دهیم و گاهی با بیان خیلی ساده بیان می‌کنیم به خاطر مراعات اضعف المأمومین است؛ یعنی بعضی افراد که خوش استعداد هستند همان لحظه اول مطالب را دریافت می‌کنند ولی بعضی با آن توضیح و مثالها مطالب را دریافت می‌کنند. در نماز جماعت هم این مسأله وجود دارد نه آنقدر تند نماز بخوانید که بعضی از افراد که کمردرد یا پا درد دارند به شما نرسند و نه آنقدر آهسته که عده‌ای معذب شوند. در مورد درس و سخنرانی هم همینطور است که طوری باید بحث شود که همه افراد متوجه شوند.

نکته دوم: استهزاء مربوط به قصد انسان است؛ یعنی ممکن است شخصی یک جمله بگوید و قصد خیر داشته باشد و همان جمله را شخص دیگر به قصد شر بیان کند. کسانی که ایمان داشتند، کلمه راعنا را می‌گفتند و قصد خیر داشتند ولی یهود قصد شر داشتند لذا استهزاء مربوط به قصد انسان است.

نکته سوم: در مقابل شر باید آگاه بود و دقت کرد. من که در اینجا سخنرانی می‌کنم یا در حال مصاحبه هستم آیا به گونه‌ای صحبت می‌کنم که دشمن از آن سوء استفاده نکند؟ ممکن است شما در داخل کشور و در تلویزیون صحبت کنید اما این حرف‌ها که حقیقت هم هستند باید محاسبه کنید که دشمن از حرف‌های شما سوء استفاده نکند. انسان باید متوجه حرف‌های خودش باشد که به نفع کشور باشد و دشمن از آن سوء استفاده نکند. این دستور اسلام است که برای اینکه دشمن سوء استفاده نکند دقیق و حساب شده حرف بزنیم و اهانت نکنیم و از بیان هرچیزی که باعث سوء استفاده دشمن شود باید پرهیز کنیم. اینکه شبکه‌های معاند و رادیوهای بیگانه حرف شما را تکرار کنند معلوم است که حرف شما برای آن‌ها خوراک خوبی بوده که آن را نقل می‌کنند. لذا یکی از مسائلی که همه ما مخصوصا مسئولین باید توجه داشته باشند این است که حرف‌های ما باعث سوء استفاده دشمن نشود.

نکته چهارم: همیشه توجه داشته باشید که دشمن از هر فرصتی استفاده می‌کند اینطور نیست که بگویید دشمن از حرف‌های شما در مجالس خصوصی استفاده نمی‌کند بلکه دشمن هوشیار است حرفهای شما در رادیوهای خارج مطرح می‌شود و مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. این مسأله اتفاق افتاده و ما بارها شاهد چنین مسائلی بوده‌ایم. لذا دشمن را ضعیف ندانید چرا که دشمن همیشه در حال توطئه و سوء استفاده است و اگر شما درست و دقیق عمل نکنید و جوانب کلام خودتان را نسنجید دشمن از آن سوء استفاده می‌کند.

نکته پنجم: اسلام در واژه‌هایی که شما استفاده می کنید دقت دارد و اینطور نیست که شما هر لفظی را به کار ببرید درست باشد، باید باادب صحبت کنیم و با آداب اسلامی حرف بزنیم، صحبت کردن از روی بی ادبی و برخوردهای نامناسب موجب سوء استفاده دشمن می‌شود و باید از اینگونه موارد پرهیز شود.

نکته ششم: در مواردی که نهی وجود دارد جایگزین آن را هم بیان کنیم. وقتی به جمهوری اسلامی یا وزیر و وکیلی انتقاد می‌کنیم، باید راه حل را نشان دهیم. انتقاد در مرحله اول باید با دلایل محکم باشد و در مرحله دوم باید به همراه بیان راه حل باشد.

موضوع: تفسیر قرآن کریم/تفسیر سوره بقره /آیه ۱۰۲

﴿وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّیاطینُ عَلی‌ مُلْکِ سُلَیْمانَ وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَهٌ فَلا تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾[۱]

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در تفسیر آیه صد و دوم از سوره مبارکه بقره بود. در رابطه با قوم یهود که دارای خصوصیاتی بودند. یکی از جهاتی که در قوم بنی‌اسرائیل وجود دارد، این است که به دنبال سحر و جادو بودند. توجه داشتن به سحر و جادو و اینکه انسان برای حل مشکلات خودش به غیر از خدا توجه کند، عمده اشکالی است که به یهود گرفته می‌شود.

بعضی از افراد برای حل مشکلات خود به دروغ و تزویر و خلاف تمسک می‌کنند و از مسیر خلاف و فساد وارد می‌شوند تا مشکلات خود را حل کنند. در مقابل کسانی قرار دارند که خدا را قبول داشته و به پروردگار اعتقاد دارند، چنین افرادی در مشکلات، مسیر خدایی را طی می‌کنند؛ یعنی با دعا و نماز و توسل و کارهای خیر سعی می‌کنند مشکلات خود را حل کنند.این دو نوع تفکر وجود دارد و خداوند متعال در این آیه شریفه در مذمت قوم یهود می‌فرماید قوم یهود کسانی هستند که برای رفاه دنیا و کارهای روزمره و اهداف مادی به دنبال سحر و جادو هستند و به خداوند توجه ندارند.خداوند متعال در آیات دیگر نیز از این کار نهی فرموده کسانی که به دنبال جن و شیاطین و سحر و جادو می‌روند برای اینکه مشکلات خود را به این وسیله و با ابزاری که خداوند از آن نهی فرموده، حل کنند.نکته اول: توجه دارید که قانون سببیت و مسببیت قانونی است که خداوند برای مصلحت جامعه جعل کرده وقتی شما در زمین گندم بکارید گندم برداشت می‌کنید و اگر جو بکارید، جو به دست می‌آید. این قانون علت و معلول است. اگر شما جو بکارید و گندم برداشت کنید قانون علت و معلول به هم ریخته است. هر قانونی مصالحی دارد لکن قانون علت و معلول به نفع همه جوامع بشری است و با اجازه تکوینی پروردگار انجام می‌شود؛ یعنی خداوند متعال به آتش سوزانندگی داده است، اگر شما دستتان را روی آتش بگذارید می‌سوزد. شما باید تصمیم بگیرید که از آتش درست استفاده کنید و با آن غذا درست کنید و مصرف نمایید، این قانون علت و معلول است. آتش که این اثرات را دارد به نفع شماست اما اگر شما به ضرر خودتان اقدام کنید و دست خودتان را با آتش بسوزانید، این مشکل شماست که گاهی بر خلاف مصلحت خودتان استفاده می‌کنید.

چاقو برای بریدن ساخته شده و طبیعت آن بریدن است، بهترین وسیله برای پاره کردن هندوانه و پوست گرفتن میوه است، بریدن چاقو به نفع جامعه است اما اگر به وسیله چاقو شخصی کشته شود، بر خلاف مصلحت جامعه از آن استفاده شده است. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید آنچه که خیر می‌بینید از ناحیه خداست و آنچه که شر می‌بینید از ناحیه خودتان است. خودتان باعث شر شده‌اید، قوانین تکوینی که خداوند وضع کرده را زیر پا گذاشته‌اید و نتیجه آن شر است که به انسان و جامعه برمی‌گردد.با توجه به این مطلب بدانید که سحر هم یکی از مصادیق همین جریان است، سحر به ضرر انسان و جامعه است. اگر خداوند سحر را خلق کرده برای این است که اگر بعضی افراد بین زن و شوهر جدایی بیندازند، هاروت و ماروت راه بطلان سحر را به مردم یاد دادند و آموزش سحر برای دفع سحر ساحرین بود.نکته دوم: در ذیل این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلاقٍ﴾ کسانی که دنیا را می‌فروشند به آخرت یا مغفرت پروردگار را به عذاب و هدایت را به ضلالت می‌فروشند؛ ﴿اشْتَرَوُاْ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا بِالآَخِرَهِ﴾[۲] یا ﴿اشْتَرَوُاْ الضَّلاَلَهَ بِالْهُدَى﴾[۳] [۴] و امثال این تعبیرات، آخرت را می‌فروشند و به جای آن دنیا را می‌گیرند. در معاملات ثمن و مثمن وجود دارد و بیعی که انجام می‌دهید باید مالک آن باشید؛ خانه‌ای که می‌خواهید بفروشید باید مالک باشید، آیا شما مالک آخرت هستید که آن را به دنیا بفروشید؟ ﴿وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلاقٍ﴾ یهودی‌ها و کسانی که آخرت خود را از دست می‌دهند و دنیا را می‌گیرند، می‌دانند که از آخرت هیچ نصیبی ندارند.

﴿وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾ نفس خودشان را خیلی ارزان فروختند و معامله بدی انجام دادند. اینکه انسان نفس و ماهیت وجودی و ارزش واقعی خود را که اعتقادات و اخلاق و ارزش‌های انسانی است را بدهد و در مقابل آن مادیات را دریافت کند، بدترین معامله است. خداوند متعال می‌فرماید اشتباه نکنید این دنیا اینقدر ارزش ندارد، شما می‌بینید انسان شب می‌خوابد و صبح بیدار نمی‌شود یا به مسافرت می‌رود و در راه می‌میرد، یک هواپیما سقوط می کند و همه کشته می‌شوند. این دنیا اعتباری ندارد که به خاطر دنیا و مادیات، آخرت را کنار بگذاریم.

یکی از مسائلی که در قرآن مورد توجه است این است که ما ارزش خودمان را به دست بیاوریم و موقعیت خودمان را بفهمیم که چه گوهر گرانبهایی هستیم و این گوهر گرانبها را ارزان نفروشیم، این وقت که طلاست به راحتی از دست ندهیم و ارزان نفروشیم. باید به مسائلی که در این ایام اتفاق افتاده دقت و توجه داشته باشیم و این آیه شریفه را همیشه در نظر داشته باشیم که ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ﴾[۵] ما برای خدا هستیم و باید در مسیر خدا باشیم. برگشت ما به سوی خداست.

در این ایام برای ما مسائل دردناکی پیش آمد یکی از مسائل دردناک شهادت سردار رشید سپهبد قاسم سلیمانی بود که یک درد بزرگ و مشکل جدی بود. این شهید والا مقام عاشق شهادت بود ولی جان و فکر و تدبیرش و به قول مقام معظم رهبری آن تدبیری که داشت برای ما و امنیت ایران و منطقه بود. این مصیبت بزرگی بود که توسط آمریکا و اسرائیل به وقوع پیوست و به قول مرحوم امام(ره) هرچه فریاد دارید بر سر آمریکا و اسرائیل بزنید.جمعیتی در تشییع جنازه شرکت کردند که سردمداران آمریکا از این تشییع جنازه مبهوت شدند، مردم در تشییع جنازه این سردار شهید مطالبه کردند که انتقام گرفته شود، سپاه دلاور هم از آمریکا انتقام گرفت و پایگاه عین الاسد در عراق را موشک باران کردند که هنوز هم توضیح می‌دهند که در آنجا چه اتفاقی افتاده است. امثال سردار سلیمانی‌ها در سپاه وجود دارند و برای حفظ امنیت و مملکت کارهایی را انجام می‌دهند و خودشان هم گفته‌اند که قصد ما کشتن افراد نیست و می‌خواهیم به آمریکا بفهمانیم که می‌توانیم کارهایی را انجام دهیم بلکه متنبه شوند.حادثه دیگری که اتفاق افتاد و باعث تأسف ما بود مسأله کرمان بود که در تشییع باشکوه پیکر شهید سلیمانی در اثر سوء مدیریت یا مسائل دیگر، عده‌ای از هموطنان ما کشته شدند.مسأله دیگر سقوط هواپیما بود که بسیار دردناک و باعث تأسف بود و تأسف انسان وقتی بیشتر می‌شود که معلوم شود عامل این کار آمریکا بوده که در هر صورت باعث این حادثه شده است.همه ما عزادار هستیم و تعدادی از اقوام نزدیک ما که از نخبگان هم بودند در این هواپیما بودند ولی دو نکته لازم است در این مورد تذکر دهیم:نکته اول: سپاه و بسیج از نیروهای اصیل انقلابی هستند که ما هرچه امنیت در کشور داریم مربوط به جانفشانی‌ها و فداکاری‌های سپاه است. همانطور که سردار رشید اسلام شهید حاج قاسم سلیمانی در رابطه با داعش امنیت ما را حفظ می‌کرد و شما دیدید که داعش در کشور عراق و سوریه چه کرد ولی در ایران نتوانست اقدامی بکند در عین حال سپاه بود که امنیت کشور را حفظ کرد و ما باید قدر این کار سپاه و خدمات سپاه که تاکنون انجام داده و در آینده هم انجام خواهد داد را بدانیم و ارج بنهیم.

نکته دوم: شما دیدید که در کشور عراق و سوریه چقدر ناامنی وجود دارد در کشور لیبی و افغانستان ناامنی‌های زیادی وجود دارد، این کشورها اطراف ما هستند، اما در کشور ما امنیت وجود دارد و این امنیت به خاطر وحدت و هم دلی است که میان مردم وجود دارد و آن قلّه که در رأس وجود دارد و ما به عنوان ولایت فقیه او را قبول داریم قدرتمند است و اقتدار دارد. اگر اقتدار رهبری حفظ شود امنیت شما هم حفظ خواهد شد. مهمترین چیزی که در جامعه وجود دارد و برای امنیت مردم مفید است اقتداری است که رهبر آن جامعه دارد. اگر رهبر مقتدر باشد و اقتدارش حفظ شود، امنیت جامعه حفظ می‌شود و اگر اقتدار از بین برود امنیت هم از بین خواهد رفت. اگر می‌خواهید جان و مال و آبرو و ناموس و کشورتان حفظ شود، باید اقتدار مملکت را حفظ کنید.

در مسأله سقوط هواپیما متأسفانه عده‌ای آمدند از آب گل آلود ماهی بگیرند و شعارهایی علیه نظام دادند، باید به این نکته توجه داشته باشیم که هرچیزی زا می‌توانیم تحمل کنیم ولی امنیت مملکت در رأس امور است. اگر امنیت نباشد نه جان کسی محفوظ است و نه مال و ناموس و آبروی کسی. ما باید این اقتدار را با وحدت حفظ کنیم و انسجام خود را روز به روز بیشتر کنیم تا اینکه این مملکت را بتوانیم به دست آقا امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تحویل دهیم.

موضوع: تفسیر قرآن کریم/تفسیر سوره بقره /تفسیر آیه ۱۰۲

﴿وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّیاطینُ عَلی‌ مُلْکِ سُلَیْمانَ وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَهٌ فَلا تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾[۱]

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در تفسیر آیه صد و دوم از سوره مبارکه بقره بود که در جلسه گذشته مطالبی بیان شد. این آیه شریفه در رابطه با قوم یهود و بنی‌اسرائیل است که تابع شیطان هستند. یکی از خصوصیات یهود این است که تابع شیاطین هستند و به مسأله سحر و جادو اهمیت می‌دهند و به جای اینکه به خدا توجه کنند و تکیه‌گاه و پناه آن‌ها خدا باشد، به سحر و جادو توجه می‌کنند. لکن پیامبران به دنبال سحر نیستند؛ نه حضرت سلیمان ساحر بوده و نه پیامبر ما به دنبال سحر بوده‌اند. ﴿وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا﴾ شیاطین کافر می‌شدند و دنبال سحر و جادو بودند.

در این آیه شریفه مطالبی ذکر شده است:مطلب اول: آیا سحر، کفر است؟ در این آیه آمده که ﴿وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْر﴾ شیاطین کافر شدند به خاطر اینکه به مردم سحر می‌آموختند. یکی از کسب‌های حرام که مرحوم شیخ انصاری(رحمه الله) در کتاب مکاسب محرمه بیان کرده‌اند، سحر است. اما به عنوان کفر مطرح نیست ولی در این آیه شریفه چنین می‌فرماید که شیاطین کافر شدند و سحر به مردم یاد می‌دادند.

در جواب این سؤال باید گفت که سحر مراحلی دارد که متفاوت هستند: یک مرحله، مرحله یاد گرفتن سحر است که انسان می‌خواهد سحر را یاد بگیرد؛ مرحله دیگر اجرای سحر است، ﴿یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ﴾، بین زن و مرد جدایی می‌اندازد؛ مرحله سوم سحر ان است که سحر را حلال می‌شمارد. این سه مرحله با هم متفاوت است: مرحله اول که یادگیری و تعلیم سحر است، ممکن است برای افرادی که به خودشان مطمئن هستند که کار خلافی انجام نمی‌دهند و در جاهایی که مردم مبتلا شده و به مشکلاتی برخورده‌اند، به مردم کمک می‌کنند و سحر را باطل می‌کنند، این کار بدی نیست مخصوصا اگر کسانی باشند که به خودشان مطمئن باشند که کار خلافی انجام نمی‌دهند و این علم را فقط در راه باطل کردن سحر ساحران به کار می‌برد، این مرحله کفر نیست و ممکن است جایز باشد.

اما مرحله دوم که اجرای سحر است، کار حرامی است؛ یعنی از سحر در مسیر خلاف استفاده کند، به این معنا که بین زن و مرد جدایی بیندازد یا به مردم ضرر برساند، این اعمال سحر است که مسلماً کار حرامی است.مرحله سوم نیز که حلال شمردن سحر است؛ یعنی یک حکم ضروری اسلام را قبول ندارد، چراکه از نظر اسلام سحر حرام است و این حکم را قبول ندارد و حلال می‌شمارد، چنین شخصی ترویج دهنده سحر و جادو است. در این صورت، کفر محسوب می‌شود؛ یعنی کسی که به کار بردن سحر را حلال می‌شمارد، کافر است.در این آیه شریفه شیاطین و یهود کافر شدند به خاطر این‌که اینها علاوه بر اینکه ترویج دهنده سحر بودند، آن را حلال می‌شمردند. پس توضیح این مطلب که بعضی می‌گویند سحر حرام است و بعضی آن را کفر می‌دانند، این است که گاهی کسی مرتکب سحر می‌شود و آن را حرام می‌داند، چنین شخصی مانند کسی است که شراب می‌خورد و می‌داند حرام است، این شخص گناه می‌کند، اما شخصی که شراب می‌خورد و آن را ترویج می‌کند و می‌گوید حلال است، مرتد است و کافر شده است، سحر هم همینطور است.مطلب دوم: بابل که در این آیه شریفه ذکر شده است شهری است در ۱۶۰ کیلومتری بغداد که هاروت و ماروت در آنجا سکونت داشته و به تعلیم سحر برای باطل کردن سحر ساحران مشغول شدند. اینکه هاروت و ماروت چه کسانی بودند به زودی بحث خواهیم کرد. به نظر ما هاروت و ماروت دو فرشته بودند و ملائکه معصوم هستند و هیچوقت مرتکب خلاف نمی‌شود ولی در این آیه شریفه بیان می‌کند که ﴿وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَهٌ فَلا تَکْفُرْ﴾ هاروت و ماروت سحر را به مردم یاد دادند.

سؤال: اگر هاروت و ماروت فرشته هستند و معصوم، پس چرا به مردم سحر را یاد دادند؟

جواب: آنچه که از این آیه به دست می‌آید این است که ﴿وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ﴾ یعنی خداوند متعال بر این دو ملک چیزی را نازل کرد که سحر ساحرین را باطل کند، پس این از ناحیه خدا بود و این قرینه بر این مطلب است که هاروت و ماروت دو فرشته و معصوم بودند.

اینکه بعضی از مفسرین گفته‌اند که هاروت و ماروت دو نفر از اطرافیان پادشاه بابل بودند، که با حضرت سلیمان مخالف بود و می‌خواست حکومت حضرت سلیمان را از بین ببرد؛ این دو نفر یعنی هاروت و ماروت خوش سیما و خوش بیان بودند، پادشاه بابل این‌ها را فرستاد که به مردم بگویند که حضرت سلیمان ساحر است و به او اعتقاد نداشته باشید، لذا این دو نفر مسأله سحر را به مردم بازگو کردند؛ شاید شواهد تاریخی هم داشته باشند ولی با این آیه شریفه در چند مورد منافات دارد:اول: می‌فرماید ﴿وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ﴾ که یعنی خدا چیزی را بر دو فرشته نازل کرده، نه اینکه دو نفر انسان منافق و خبیث این کار را کرده باشند.

دوم: می‌فرماید: ﴿وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَهٌ فَلا تَکْفُرْ﴾ این‌ها وقتی سحر را یاد می‌دادند به مردم می‌گفتند این امتحان خداست، شما این مطالب را برای ابطال سحر بیاموزید نه اینکه مردم را سحر کنید کافر نشوید. این‌ها کافر نشدند بلکه کسانی کافر شدند که ﴿فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾.

پس به نظر ما هاروت و ماروت دو فرشته بودند و آنچه به مردم یاد دادند از جانب خدا و در رابطه با ابطال سحر بود و کار خلافی انجام ندادند. به خاطر اینکه سحر بین مردم زیاد شده بود و حالت اضطرار برای مردم به وجود آمده بود، هاروت و ماروت به مردم راه باطل کردن سحر را یاد دادند. منتهی بعضی از مردم وقتی چیزی را یاد می‌گیرند، از آن سوء استفاده می‌کنند و در مسیر باطل از آن استفاده می‌کنند.

مطلب سوم: هدف و نیت انسان تأثیر دارد. گاهی شما علمی را فرا می‌گیرید که در مسیر صحیح از آن استفاده کنید، اما بعضی افراد هستند که هدفشان از آموختن علم این است که در مسیر باطل از آن استفاده کنند. کسی که هدفش صحیح است و می‌خواهد به صلاح مردم عمل کند، مسلماً کارش صحیح است ولی کسی که هدفش فساد و خلاف است، فراگیری علمش هم صحیح و مورد تأیید نیست. این مسأله در تمام علوم وجود دارد، کسی که علم قضاوت را می‌آموزد اگر مسیر صحیح آن را بپیماید بزرگترین ثواب را نصیب خود ساخته و اگر مسیر خلاف را بپیماید بزرگترین عقاب را برای خود رقم زده است.

دفاع از کشور لازم است، اگر از علم ساخت سلاح برای دفاع از کشور استفاده شود، بهترین ثواب را دارد و اگر در مسیر خلاف و جنگ‌افروزی استفاده شود بزرگترین عقاب را دارد، این مربوط به نیت است. بعضی از مسائل هست که نمی‌توان گفت صددرصد باطل است و نه می‌توان گفت که صددرصد درست است، بلکه باید گفت که اگر نیت استفاده صحیح و الهی در میان باشد درست است و اگر نیت استفاده در جهت باطل وجود داشته باشد، باطل است و بدترین گناه است. مسأله تعلیم سحر هم از مصادیق همین بحث است. شیاطین به مردم سحر می‌آموختند و هاروت و ماروت نیز تعلیم سحر می‌کردند اما شیاطین برای اینکه بین زن و مرد جدایی بیندازند و برای فساد و خلاف و اعمال شیطانی تعلیم سحر می‌کردند ولی هاروت و ماروت برای ابطال سحر و نجات مردم و صلاح آن‌ها بود. پس ممکن است یک کار از دو نفر صادر شود برای یکی کار خوبی باشد و برای دیگری کار زشت و ناپسند. لذا در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْر﴾ ولی هاروت و ماروت وقتی سحر را تعلیم می‌دادند به مردم می‌گفتند این فتنه و امتحان است، مبادا سحر را بیاموزید و علیه مردم استفاده کنید. دست برای انسان بهترین نعمت خداست، با آن غذا می‌خورد، کارهای خیر انجام می‌دهد، به مستحق کمک می‌کند، دست یتیم را می‌گیرد و مشکلات مردم را حل می‌کند اما همین دست ممکن است یتیمی را بزند، یا کار خلاف بکند؛ این‌ها امتحان است خدا به شما دست قوی داده برای اینکه کار خیر انجام دهید نه اینکه کار خلاف انجام دهید ولی در عین حال اختیار دارید که با آن کار خلاف کنید. لذا باید به این مسائل دقت کرد.

موضوع: تفسیر قرآن کریم/تفسیر سوره بقره /تفسیر آیه ۱۰۱

﴿وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ نَبَذَ فَریقٌ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ کِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ﴾[۱]

صحبت در تفسیر آیه صد و یکم از سوره مبارکه بقره است. در این آیه که در ادامه مباحث گذشته است و برخوردی که پیامبر اسلام(ص) با قوم بنی‌اسرائیل و یهود داشتند و اوصاف یهود و علمای آن‌ها مطرح است، خداوند متعال در این آیه شریفه می‌فرماید: زمانی که رسولی مانند پیامبر اسلام(ص) به رسالت مبعوث می‌شود، در حالی‌که این پیامبر که از ناحیه خدا آمده، کتاب تورات را تصدیق می‌کند، در عین حال همین کسانی که معتقد به تورات و انجیل هستند، کتاب خدا را پشت سر می‌اندازند.معنای نَبَذَ، وراء و ظَهر: نَبَذَ به معنای پشت سر انداختن است؛ وراء به معنای پشت و ظهر هم به معنای پشت است. وراء ظهورهم تأکید است؛ یعنی کتاب خدا را با کمال بی‌اعتنایی پشت خودشان می‌اندازند. قرآن که کتاب خدا و مصدق تورات و انجیل است را به خاطر ریاست دنیا، پشت سر می‌اندازند. می‌دانند ولی خود را به تجاهل و ندانستن می‌زنند.قوم بنی‌اسرائیل اصولا از نظر قرآن دارای صفاتی هستند لکن قرآن در این آیه شریفه به ما دستوراتی می‌دهد و مطالب تربیتی را برای ما بیان می‌کند:یکی از مسائلی که از این آیه شریفه استفاده می‌کنیم این است که ما گاهی از دست گروه یا حزب و طایفه‌ای ناراحت هستیم به همه آن‌ها بد می‌گوییم در حالیکه در میان آن‌ها انسان‌های خوب هم وجود دارد، لذا باید دقت کرد و مواظب بود که به همه بد نگوییم. اینکه یک یا چند نفر از یک گروه بد اخلاق باشند نباید به همه آن گروه بد گفت، به عنوان مثال شخصی که از دو پزشک بد اخلاقی دیده نباید بد اخلاقی را به همه پزشکان نسبت دهد.خداوند به شما آگاهی می‌دهد که اگر با گروهی که اکثریت آن‌ها فاسد هستند، برخورد کردید، فساد را به همه نسبت ندهید. لذا با اینکه خداوند متعال در آیات گذشته صفات ناپسند بنی‌اسرائیل را ذکر می‌کند اما در این آیه شریفه می‌فرماید «فریق» یک گروه از بنی‌اسرائیل این‌گونه هستند.نکته دوم این است که وقتی انسان درس خواند و عالم و آگاه شد، اگر به علم و آگاهی خود عمل کند خیلی خوب است و در این صورت به درجه انبیاء نزدیک می‌شود. علم مقدمه عمل است اگر انسان عالم شد و به علم خود عمل نکرد، مقامش پایین آمده و پست می‌شود. علمای یهود که می‌دانستند پیامبر(ص) چه علائم و صفات و ویژگی‌هایی دارد ولی خود را به غفلت می‌زنند و مانند این است که ما نمی‌دانیم. این صفت بسیار بدی است.این صفت بدی است که متاسفانه گاهی در جامعه وجود دارد.

علما باید در مواقع لزوم حقایق را بیان کنند و برای مردم توضیح دهند و حق را به صورت واضح بیان کنند اما بعضی از علما از کنار قضیه رد می‌شوند، سکوت کرده و حقایق را بیان نمی‌کنند؛ یعنی خود را به جهالت و تغافل می‌زنند، این‌ها هم مشمول همین مشکل هستند.انسان باید در مرحله اول حق را بشناسد و در مرحله دوم باید از حق طرفداری کند. اینکه مقام معظم رهبری می‌فرماید بصیرت داشته باشید، بصیرت این است که اول آگاهی پیدا کنید و بعد از حق طرفداری کنید و حق را فریاد بزنید نه اینکه از کنار قضیه رد شوید و خودتان را به تغافل بزنید. انسان آگاه باید طرفدار حق باشد، اگر تمام انسان‌های آگاه از حق طرفداری کنند همیشه حق پیروز می‌شود ولی اگر عده‌ای با سکوت خود از کنار حق بگذرند و عده‌ای هم از ظلم و ظالم طرفداری کنند، حق مغلوب می‌شود. اینکه در طول تاریخ مشاهده می‌کنید که معمولا حق مظلوم واقع می‌شود به خاطر این است که بسیاری از افراد یا از حق طرفداری نمی‌کنند و یا با سکوت خود از کنار حق می‌گذرند. این گناه بزرگی است، شما که بصیرت و آگاهی دارید باید حق را بیان کنید و از حق طرفداری کنید.نکته سوم: بنی‌اسرائیل که با قرآن برخورد می‌کنند و نسبت به آن بی‌اعتنا هستند، آیا واقعا به قرآن بی‌اعتنایی می‌کنند یا به تمام کتب آسمانی بی‌اعتنا هستند؟یکی از مشکلاتی که در تفسیر این آیه وجود دارد این است که ﴿نَبَذَ فَریقٌ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ کِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ﴾ کتاب خدا را پشت سر می‌اندازند و نسبت به آن بی‌اعتنایی می‌کنند. در اینجا منظور از کتاب الله چیست؟ آیا منظور قرآن است یا تورات و انجیل و یا همه کتب آسمانی؟ بعضی از مفسرین گفته‌اند که منظور از کتاب الله قرآن است و بعضی هم گفته‌اند که منظور تورات است ولی به نظر ما منظور همه کتب آسمانی است؛ یعنی کسی که به قرآن بی‌اعتنایی می‌کند در حالی که این قرآن تورات را تصدیق می‌کند و نشانه‌های قرآن و پیامبر(ص) در تورات آمده، در حقیقت تورات و انجیل را پشت سر می‌اندازند، پس منظور از کتاب الله تمام کتب آسمانی است.

نقاط اشتراک قرآن و پیامبر(ص): در آیات قرآن دو مطلب به هم تشبیه شده و در کنار هم ذکر شده و اوصافی برای آن‌ها بیان شده است، یکی قرآن و دیگری پیامبر(ص) ﴿مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ﴾ هم در مورد پیامبر(ص) بیان شده و هم در مورد قرآن؛ یعنی قرآن کتابی است که تورات و انجیل را تصدیق می‌کند و در بسیاری از آیات نیز این مطلب در مورد پیامبر(ص) بیان شده است؛ یعنی پیامبر(ص) تصدیق کننده حضرت موسی و عیسی(ع) و پیامبران گذشته است. پس ما دو مطلب در اینجا داریم یکی اینکه پیامبر(ص) مصدّق پیامبران گذشته است و دیگری اینکه قرآن مصدّق کتب آسمانی گذشته است. چرا قرآن و پیامبر(ص) در این صفت مشترک هستند؟ چون در چند مورد با هم اشتراک دارند: یکی اینکه هر دو از جانب خداوند هستند؛ یعنی قرآن از جانب خدا است و پیامبر(ص) هم ﴿رسول من عند الله﴾ چون هر دو من عند الله و از جانب خداوند هستند لذا هر دو ﴿مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ﴾ هستند. علاوه بر این، هم قرآن مصون از خطا و اشتباه است و هم پیامبر(ص)؛ یعنی همانطور که خطا و کذبی در قرآن وجود ندارد پیامبر(ص) هم صادق است و هیچ خطایی نمی‌کند و عصمت کامل دارد. نکته سوم که قرآن و پیامبر(ص) در آن مشترک هستند، مصدّق بودن است، قرآن مصدّق تورات و انجیل است و پیامبر(ص) هم مصدق انبیاء گذشته است لذا بعضی از مفسرین در این رابطه گفته‌اند که پیامبر(ص) قرآن ممثّل و ناطق است یا گفته اند که قرآن رسول مدوّن است؛ یعنی همان رسول است ولی به صورت کتاب درآمده است.

نکته دیگر این است که در ذیل آیه بیان شده که: ﴿کَأَنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ﴾ یعنی این‌ها خود را به تجاهل و تغافل می‌زنند مثل اینکه نمی‌دانند، این مربوط به قوم یهود است یا مسیحی‌ها هم اینگونه بوده‌اند؟ بعضی از مفسرین این قسمت را مربوط به قوم یهود دانسته و گروهی نیز اعم یهود و مسیحی دانسته‌اند.

خداوند به ما توفیق دهد که بتوانیم معارف و حقایق قرآن را درک کرده و به آن‌ها عمل کنیم.