تفسیر ۱۳ (سوره بقره: آیه ۱۰۳)

موضوع: تفسیر قرآن/تفسیر سوره بقره /آیه ۱۰۳

﴿وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَهٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَیْرٌ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾[۱]

صحبت در تفسیر آیه صد و سوم از سوره مبارکه بقره است. در رابطه با قوم یهود که به خداوند و پیامبران یا ایمان نمی‌آوردند یا خیلی سخت ایمان می‌آوردند و بهانه می‌گرفتند. در زمان پیامبر بزرگ اسلام(ص) وقتی به رسالت مبعوث شد با اینکه علائم پیامبر(ص) در تورات ذکر شده بود اما در عین حال مقاومت می‌کردند و به پیامبر(ص) ایمان نمی‌آوردند و اصولا به دنبال سحر و جادو بودند و در آیات گذشته هم این بحث مطرح شد.خداوند متعال در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَهٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ﴾ اگر قوم یهود به پیامبر(ص) ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، ثواب زیادی برای آنها بود که از همه چیز بالاتر است ﴿خَیْرٌ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾ اگر این مطلب را بفهمند.

نکته اول: یکی از نکاتی که باید به آن توجه شود، منافع مادی و ثواب اخروی است. گاهی ممکن است به انسان گفته شود فلان کار اینقدر ثواب دارد ولی انسان آن کار را انجام ندهد. ثواب خدا باید در نظر ما دارای ارزش ویژه باشد. اصولا افرادی که به ثواب اخروی توجه ندارند، اهل تقوا نیستند و ایمان قوی ندارند و در نتیجه با مشکلاتی مواجه هستند.

بعضی کارها مشکل نیستند ولی ثواب حیلی زیادی دارد، عده‌ای آن را انجام می‌دهند، نماز شب، دعا و قرآن می‌خوانند و ذکر می‌گویند؛ عده‌ای نیز از کنار آن به راحتی می‌گذرند و توجه نمی‌کنند، یا باورشان ضعیف است که مثلا در روز قیامت در مقابل این عمل یک قصر با شکوه یا باغ وسیع داده می‌شود، وقتی این افراد از کنار این اعمال به راحتی عبور می‌کنند، نشان‌دهنده این است که ایمان ضعیفی دارند و اعتقادی ندارند. اگر انسان قبول داشته باشد و باور کند، آن عمل را انجام می‌دهد اما اگر ایمان و باور او ضعیف باشد، فکر می‌کند شوخی است و واقعیت ندارد. نقطه ضعفی که در ما وجود دارد این است که نسبت به امور اخروی ایمان ضعیفی داریم و می‌گوییم شاید چنین باشد، شاید بهشت و حور العین باشد، اگر یقین داشته باشیم، به واجبات و مستحبات بیشتر اهمیت می‌دهیم.جمله‌ای که در این آیه ذکر شده می‌فرماید: ﴿لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾ اگر این را بدانند. ما خیلی حرف می‌زنیم اما این عمل و تقوا و ایمان آیا به قلب و جان ما رسوخ کرده که بهشت و جهنم را باور داشته باشیم؟ اگر واقعا عذاب جهنم را باور داشته باشیم و ثوابهای اعمال که منجر به ورود به بهشت می‌شود را درست باور کرده باشیم، بیشتر عمل می‌کنیم ولی اینکه می‌بینید به واجبات عمل نمی‌کنیم یا از محرمات دوری نمی‌کنیم، بیشتر مربوط به ایمان ماست، ایمان ما نسبت به بهشت و جهنم ضعیف است و باور جدی نداریم. لذا خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾ اگر آنها به علم برسند که ثواب در آخرت برای آنها هست و واقعی است.

اصولا ثواب از ماده ثوب به معنای رجوع است؛ یعنی چیزی که به خود ما برمی‌گردد. وقتی عملی را انجام می‌دهید این عمل به خود شما بر می‌گردد، فکر نکنید که این عمل را برای خدا انجام می‌دهید. این نماز شب که می‌خوانید یا ذکری که می‌گویید به خود شما بر می‌گردد. همانطور که چیزی را جمع می‌کنید و می‌گویید برای من است، این اذکار و اعمال هم رجوع به خودتان می‌کند و برای شماست و ذخیره می‌شود و در آخرت به شما بر‌می‌گردد مثل بانکی که در آن پس انداز کرده و در مواقع لزوم از آن استفاده می‌کنید.﴿وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَهٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ﴾ مثوبه در این آیه نکره است و تنوین دارد که نشان از عظمت است و به معنای این است که ثواب زیادی برای شما وجود دارد که اگر بخواهید منافع مادی را با منافع اخروی مقایسه کنید، اصلا قابل قیاس نیست. سحر و جادو در دنیا برای شما یهودیان ممکن است سود اندکی داشته باشد ولی در آخرت فایده‌ای برای شما ندارد. این اشتباه بزرگی است که انسان آخرت و بهشت را فراموش کند، پاداش الهی از هر منفعت مادی بالاتر است.

﴿خَیْرٌ﴾ افعل تفضیل است؛ یعنی از همه چیز بالاتر است، ثواب آخرت بی‌نهایت برتری دارد و اینکه مفضّل علیه خیر ذکر نشده به این معناست که ثواب آخرت از تمام منافع دنیوی و از همه چیز بالاتر است و قابل قیاس با چیزهای دیگر نیست. اما دو نکته باید در کنار هم باشد: ﴿وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا﴾ ایمان باید در کنار تقوا باشد، این ثواب عظیم که از همه چیز بالاتر است برای کسی است که هم ایمان داشته باشد و هم تقوا. نه اینکه بگوید من خدا و قیامت را قبول دارم ولی نماز و روزه و دعا و … را انجام ندهد. اگر هم ایمان داست و هم تقوا، ثواب الهی شامل انسان می‌شود. ولی علمای یهود و یهودیان و کسانی که به دنبال سحر و جادو هستند نه ایمان درستی دارند و نه تقوا.

(لو) در آیه امتناعیه است؛ یعنی یهود اهل ایمان و تقوا نیستند. اگر ایمان و تقوا داشتند خوب بود و به ثواب اخروی هم می‌رسیدند ولی این‌ها این کار را نمی‌کنند.خدا دوست دارد که انسان مطالب را بفهمد: ﴿لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ﴾ تمنّی است؛ یعنی خداوند دوست دارد که مردم بفهمند که آخرت ارزش والایی دارد. یکی از مشکلات جامعه که می‌بینید فساد و محرمات در آن زیاد است به خاطر این است که اعتقاد ما به آخرت و بهشت و جهنم ضعیف است. اگر اعتقاد قوی داشتیم فساد و اختلاس و به دنبال منافع مادی رفتن و کارهای خلاف از بین می‌رفت.

نکته دوم: تقوای الهی فقط دوری از محرمات نیست هم پرهیز از محرمات است و هم ادای واجبات. لام در ﴿لَمَثُوبَهٌ﴾ دلالت بر قطعیت می‌کند؛ یعنی ثواب الهی قطعا شامل حال همه بندگان هست و آن جزای اخروی را خواهند دید، لذا لام دلالت بر قطعیت دارد و شما بدانید که آن جزای اخروی شامل حال شما است و اگر عمل خوبی انجام دهید جزای آن را خواهید دید و اگر یک ذره کار شر انجام دهید قطعا آن را خواهید دید و به شما بر می‌گردد و در آخرت آن نصیب را خواهید داشت.