اخلاق به صورت کلی بدان معنا است که انسان بر رفتارهای خود نظارت و مراقبت داشته باشد و در مسیر سلوک معنوی و سعادت حرکت کند اما در این میان یک روحانی و طلبه به دلیل رسالتی مهمی که برای هدایت جامعه بر دوش دارد باید به صورت ویژه به اخلاقیات توجه داشته باشد.

حضرت امام  در توصیه ای به حوزویان فرمودند«شما بروید دو چیز را در حوزه محکم بچسبید یکی فقه و دیگری اخلاق » این توصیه کوتاه و پرمحتوا اهمیت و جایگاه خاص اخلاق در حوزه های علمیه را مشخص می کند و حوزه های علمیه و اصحاب آنرا به حرکتی استوارتر به سوی اخلاق و معنویات فرامی خواند.

عالمان وارسته حوزه ها از دیرباز رویکرد اساسی به تهذیب نفس و علم اخلاق داشته اند آموزش اخلاق در کنار احکام و عقاید رکن مهمی از مباحث حوزه های علمیه بوده است و درسهای اخلاق و نوشتن دستورالعملهای اخلاقی و کتابهای اخلاقی رایج بوده است و به خاطر این اهتمام جدی انساهای وارسته ای تربیت شده اند که هر یک اسوه ای برای حوزویان و دیگر مردم بوده اند.

در این راستا با آیت الله محسن فقیهی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به گفت وگو نشسته ایم تا نظر وی را درباره وضعیت اخلاقی حوزه جویا شویم.

متن گفت وگو به شرح زیر است:

رسا ـ وضعیت اخلاقی حوزه را چگونه ارزیابی می کند؟

مسأله حوزه و دانش فقه و اجتهاد غیر از علوم دیگر است یعنی در تمام علوم آنچه مهم به شمار می رود این است که علم شخص بالا برود و کسی که دانشمندتر و عالم باشد متخصص می شود و مقام والایی پیدا می کند.

اما در علم فقه و اجتهاد اینگونه نیست یعنی فقه و اجتهاد متوقف بر علم و تقوا است، اگر کسی در علم فیزیک تقوا نداشته باشد می تواند بهترین عالم باشد و نیازی به تقوا نیست اما در علم فقه کسانی که تقوای بیشتری دارند و متقی هستند می توانند در فقاهت به مقامات عالیه برسند.

بسیاری از دانشمندان فقه به دلیل این که تقوا نداشتند به جایی نرسیدند، البته تقوای تنها هم نمی تواند کافی باشد، از این رو دوبال برای تکامل فقه و فقاهت و اجتهاد لازم است که شامل علم و تقوا می شود، اگر ملاترین انسان را پیدا کنیم که تقوا نداشته باشد ضررش برای اسلام بیشتر از افراد دیگر است.

این دوبال باید در حوزه با هم هماهنگ باشد یعنی حوزویان باید در بعد علمی و تقوایی قوی باشند، حوزه علمیه باید در این بال را در کنار هم تقویت کند یعنی فقه، اصول، تفسیر، رجال و علوم حوزوی باید تقویت شود اما باید در کنار آن درس اخلاق وجود داشته باشد، البته مهمتر از درس اخلاق عمل اخلاقی است.

رسا ـ چه توصیه هایی  به مسؤولان حوزه و طلاب برای تقویت اخلاق در حوزه های علمیه دارید؟

شاگردان باید نگاه به رفتار استاد خود درس اخلاق بگیرند، عمل اساتید باید عمل اخلاقی باشد، به این معنا که آیا استاد تکبر دارد یا بر اساس تواضع رفتار می کند، آیا استاد اشرافی گری دارد یا خیر، آیا این استاد برخورد مناسب دارد و نقد را می پذیرید یا با عصبانیت برخورد می کند، حتی طرز راه رفتن استاد و حرکت ها و لحن های آن در شاگرد نقش پیدا می کند.

برخی از اساتید هم هستند که از اشکال های شاگردان خود تشکر می کنند، طرز برخورد استاد دارای دو بعد است، یکی بعد عملی است که الگوی شاگردان قرار می گیرد و یکی هم بعد لفظی است که روایتی خوانده و تذکر داده می شود که به آن درس اخلاق می گوییم.

درس اخلاق بسیار عالی است اما مهمتر از آن عمل انسان و استاد باید اخلاقی باشد، وقتی عمل استاد همگام با صحبت او باشد تأثیرگذار است، وقتی استادی بهترین ماشین را سوار می شود از چشم شاگرد می افتد چرا که شاگرد به نان شب محتاج و برای زندگی معمولی نیازمند است اما استاد بهترین ماشین را سوار می شود که بیشترین ضربه را می زند و خلاف درس اخلاق است.

درس اخلاق باید در بعد لفظی و عملی باشد، سخن کسی که بگوید در راه خدا انفاق کنید اما همه می دانند که اهل انفاق نیست و به فقرا رسیدگی نمی کند، اثر ندارد بلکه دارای اثر معکوس خواهد بود، اساتید و بزرگان باید از نظر عملی برای درس اخلاق الگو شوند و از نظر گفتاری هم نصیحت کنند و تذکر دهند.

مرحوم آیت الله مشکینی همیشه قبل از یک روایت اخلاقی را در عرض چند دقیقه بیان می کردند و نصیحت می کردند، امروز رهبر معظم انقلاب همیشه قبل از درس این کار را انجام می دهند چون فقاهت متوقف بر بال تقوا و علم است و باید با هم هماهنگ باشند، حوزه باید در این راه فعال شود و از مقام الفاظ خارج شده و مقام عمل را تقویت کنند.

طلبه ها باید ببیند که اساتید آن ها چگونه زندگی می کنند و زندگی آن ها با مردم هماهنگ است، الحمدلله درس های اخلاق زیادی در حوزه وجود دارد و افراد فاضلی درس اخلاق می گویند اما باید سعی مان بر این باشد که از نظر عمل به گونه ای رفتار کنیم که مردم از ما الگوگیری کنند نه این که بگویند روحانیت به گفتار و نصیحت های خود عمل نمی کند، نباید به گونه ای باشد که به دیگران بگوییم اشرافی گری نداشته باشند اما در خودمان اشرافی گری دیده شود؛ بنابراین گفتار و عمل ما باید هماهنگ باشد.

رسا ـ ارتباط اعضای شورای عالی و جامعه مدرسین با طلاب و بدنه حوزه را چگونه ارزیابی می کنید؟

ظاهرا قبلا یکی وزرا شماره همراه خود را در اختیار همگان قرار داده و اعلام کرده بود که هرکس با اوکاری دارد تماس بگیرد و کار خود را پیگیری کند، بعد از این که این شماره در اختیار مردم قرار گرفت به اندازه ای با او تماس می گرفتند که تمام کار وزارتخانه را تعطیل کرده بود و جواب تلفن می داد، اگر ارتباط اینگونه نباشد نمی توانند کار کنند، یک وزیر نمی تواند همیشه پاسخگوی تلفن باشد.

اگر ارتباط با طلاب بدان معنا باشد که هر طلبه ای، هر آن بتواند با مدیر حوزه تماس بگیرد مطلوب نیست، البته باید زمینه باز باشد تا در ساعات و روزهای خاصی این ارتباطات و ملاقات ها وجود داشته باشد، بنده به آیت الله اعرافی ارادت دارم و علاقه مند هستم و ایشان را ملا و متدین و آگاه به زمان می دانم.

آیت الله اعرافی در کار خود موفق است و به خوبی می تواند کار را مدیریت کند و سامان دهد، بحمدالله در زمینه ارتباط با طلاب هم به خوبی عمل کرده اند، طلاب می توانند با آیت الله اعرافی و مدیران حوزه دیدار و گفت وگو داشته باشند و فضا بسته نیست، مدیران حوزه هر روز در کنار طلبه حضور دارد و تدریس می کند.

اینگونه نیست که مدیران مخفی باشند و طلاب نتوانند ارتباط داشته باشند، اگر کسی بخواهد آیت الله اعرافی را پیدا کند کار سختی نیست و می تواند این ارتباط را برقرار کند و مشکلی از این جهت وجود ندارد.

ـ از نظر شما ارتباط مستمر طلاب با شورای عالی حوزه و حمایت از این نهاد عالی چه اندازه می تواند در پیشبرد اهداف حوزه های علمیه مؤثر باشد؟

شورای عالی حوزه جایگاه والایی دارد، مدیریت حوزه های علمیه از سوی این شورا انتخاب می شود، در حقیقت شورای عالی حوزه های علمیه وظیفه سکانداری حوزه را بر عهده دارند.

شورای عالی حوزه مورد تأیید رهبر معظم انقلاب و مراجع معظم تقلید و جامعه مدرسین است، انتظار این است که حوزویان از شورای عالی حوزه های علمیه و مدیر حوزه آیت الله اعرافی حمایت کنند.

طلاب و حوزویان باید سعی کنند با حمایت خود، حوزه را به تراز حوزه امام صادق(ع) برسانند و سبب پیشرفت و تکامل بیشتر حوزه ها شوند.