خارج فقه ۳۴ (قمار: حضور در مجلس قمار)

موضوع: مکاسب محرمه/قمار / حضور در مجلس قمار

خلاصه جلسه گذشتهصحبت در بحث قمار بود و اینکه از گناهان کبیره است، اگر قمار از گناهان کبیره باشد هر کسی که قمار را انجام دهد عدالت او از بین می‌رود و امام جماعت بودن، قضاوت، شهادت و کارهایی که مشروط به عدالت است، را از دست می‌دهد و نمی‌تواند متصدی قضاوت، امام جماعت و .. شود و شهادتش مورد قبول نخواهد شد اما اگر از گناهان صغیره باشد و همیشه این گناه را انجام ندهد و اصرار بر آن نداشته باشد می‌تواند قضاوت کند، امام جماعت شود و شهادتش مورد قبول واقع خواهد شد، بنابراین آثاری بر این مبحث بار می‌شود.نکته بعد: حضور در مجلس قمار حرام است، اگر در مجلسی قمار صورت گرفت حضور در آن مجلس هم حرام خواهد بود، در جلسه قبل بیان شد که در هر مجلس گناهی، اگر عنوان تأیید عمل آنها باشد جایز نیست، پس اگر شرکت و حضور در این مجلس به منزله تأیید آن مجلس باشد شرعا جایز نیست و در رابطه با حرمت حضور در مجلس قمار، دو روایت مورد بررسی قرار گرفت که سند روایت اول ضعیف و از نظر دلالت نیز خلاف اجماع بود و روایت دوم هم به تنهایی دلالت بر حرمت حضور در مجلس قمار نمی کرد. برخی از علما به آن دو روایت استدلال کرده بودند که در جلسه قبل مطرح شد.

روایت سوم:«وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ[۱] عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ[۲] عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ[۳] عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا «ع» قَالَ: الْمُطَّلِعُ فِی الشِّطْرَنْجِ کَالْمُطَّلِعِ فِی النَّارِ».[۴]

امام رضا «ع» فرمود: کسی که اطلاع و اشراف بر شطرنج دارد مثل این است که حضور در آتش دارد.سند این روایت اشکال دارد چون علی بن سعید که مهمل است، در سلسله این روایت قرار دارد.از لحاظ دلالی هم مشکل دارد چون معلوم نیست منظور از مطّلع در شطرنج چیست، شاید منظور کسانی باشد که اصرار بر گناه داشته باشند و در بازی شطرنج حرفه‌ای باشند.بنابراین هم سند روایت مشکل دارد و هم از لحاظ دلالی مشکل دارد.مرحوم بحرانی «ره»[۵] و آیت الله مکارم[۶] به این روایت استدلال کرده‌اند.

این روایت را می‌توان به عنوان مویّد ذکر کرد اما نمی‌تواند دلیل باشد چون روایت ضعیفه است و نهایتا مرجوحیت را اثبات می‌کند و نمی‌تواند دلیل قاطع و محکم باشد.
روایت چهارم:«وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ[۷] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ[۸] عَنِ ابْنِ رِئَابٍ[۹] قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی‌ الشِّطْرَنْجِ فَقَالَ الْمُقَلِّبُ لَهَا کَالْمُقَلِّبِ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ قَالَ فَقُلْتُ مَا عَلَى مَنْ قَلَّبَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ قَالَ یَغْسِلُ یَدَهُ»[۱۰] .

خدمت امام صادق «ع» رسیدم و عرض کردم فدایت شوم، نظر شما در مورد شطرنج چیست؟ امام «ع» فرمودند: کسی که مهره‌های شطرنج را جابجا می‌کند مثل کسی است که گوشت خنزیر را جابجا می‌کند. گفتم کسی که گوشت خنزیر را جابجا می‌کند باید چه کار کند؟ امام «ع» فرمود: باید دستانش را بشوید.سند این روایت درست می‌باشد.مرحوم بحرانی «ره» به این روایت استدلال کرده است[۱۱] .

به نظر ما این روایت دلالت بر حرمت نمی‌کند بلکه دلالت بر مطلق مرجوحیت می‌کند و کسی از علما هم قائل به نجاست شطرنج نشده است و اضافه بر اینها، کسی که گوشت خنزیر را جابجا کند کار حرامی انجام نداده است تا مادامی که از آن گوشت نخورده باشد.

تنها توجیهی که برای نجاست شطرنج می‌توان بیان کرد این است که؛ افرادی که شطرنج بازی می‌کنند از نجاسات هم دوری نمی‌کنند لذا با دستان آلوده و متنجّس دست به مهره‌های شطرنج می‌زنند و آنها را آلوده و نجس می‌کنند و اگر دیگران دست به مهره‌های نجس بزنند دستانشان نجس می‌شود و باید دستهای خود را تطهیر کنند.قال «ره»: «… الحضور فی المجالس التی یلعب فیها بها و النظر إلیها، و هو مستفیض إلّا أنّ فی إثبات التحریم بذلک إشکالًا إلّا أن یکون إجماعاً»[۱۲] .

مرحوم صاحب ریاض «ره» می‌فرماید: باید از حضور در مجالس قمار و نگاه کردن به آن اجتناب کرد، این روایت مستفیض است ولی در اثبات تحریم به وسیله آن اشکال وجود دارد مگر اینکه در این مورد اجماع باشد.به نظر ما کلام ایشان بسیار خوب است و اگر حضور شخص موجب تأیید آنها شود حرام است اما اگر با آنها مخالفت شود حرام نیست.

مطلب بعد:
رد کردن شهادت کسی که با آلات قمار بازی می‌کند.آیا شهادت کسی که با آلات قمار بازی می‌کند، مورد قبول واقع می‌شود؟ در این رابطه دو قول وجود دارد:
قول اول: قول مشهور:شهادت کسی که با آلات قمار بازی می‌کند قبول نمی‌شود.به نظر ما این قول، اگر از آیات و روایات، کبیره‌ بودن گناه قمار را استفاده کنیم و اگر واقعا قمار باشد و گناه کبیره باشد در این‌صورت شهادت قمارباز قبول نیست.

و قال العلامه الحلّی «ره»: «و تردّ شهادته، إلّا أن یتوب، سواء قصد الحذق، أو اللّهو، أو القمار، و هو المشتمل على العوض، و سواء اعتقد تحریمه أو لا»[۱۳] .

شهادت کسی که قماربازی می‌کند رد می‌شود و قبول نیست مگر این‌که توبه کند؛ خواه قصدش یادگیری مهارت آن باشد، خواه قصدش بازی باشد، خواه قصدش قمار باشد که مشتمل بر عوض و رهان باشد و چه معتقد به تحریم قمار باشد و چه معتقد به تحریم آن نباشد.به نظر ما این کلام درست نیست ممکن است کسی معتقد به حلیّت بعضی از اقسام قمار باشد مثلا بازی با آلات قمار را بدون رهان جایز می‌داند، بنابراین از عدالت خارج نمی‌شود و شهادتش مورد قبول واقع می‌شود خواه آن شخص مجتهد باشد و یا اینکه از کسی تقلید کند که برخی از اقسام قمار را حلال می‌داند، پس دلیلی بر ردّ شهادت او و خروجش از عدالت نیست.

قول دوم:شهادت کسی که با آلات قمار بازی کند قبول می‌شود البته اگر اصرار بر این کار داشته باشد شهادتش مورد قبول واقع نمی‌شود.قال الشید الثانی (ره): «ظاهر النهی أنها من الصغائر، فلا یقدح فی العداله إلا مع الإصرار علیها» [۱۴] .

شهید ثانی (ره) می‌فرماید: قمار گناه صغیره است و مضّر به عدالت نیست مگر اینکه اصرار بر آن داشته باشد و اگر اصرار بر آن نداشته باشد گناه کبیره نیست.