خارج فقه ۲۷ (غیبت: کبیره یا صغیره بودن گناه غیبت)
موضوع: غیبت / کبیره یا صغیره بودن گناه غیبت
خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با این بود که آیا غیبت از گناهان کبیره است یا صغیره؟ آیا می‌توان از ادله‌ای که قبلاً در مورد حرمت غیبت بیان شد، کبیره بودن گناه غیبت را استفاده کرد؟ دو نظریه در اینجا وجود دارد: نظریه اول این است که غیبت گناه کبیره است و آیات و روایات بر این مطلب دلالت دارند. آیه شریفه ﴿إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ﴾[۱] این عذاب الیم در مورد گناهان کبیره وارد می‌شود. همچنین آیات دیگر ﴿وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بعضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ﴾[۲] که غیبت به اکل میته تشبیه شده آن‌هم اکل لحم أخیه، این گناه کبیره است؛ بنابراین از آیات و روایات استفاده می‌شود که غیبت از گناهان کبیره است. در جلسه قبل سه روایت را بیان کردیم.
روایت چهارم:یکی از روایاتی که شاهد بر این مدعا است این روایت است که: «وعنه (انس) قال خطبنا رسول الله صلی‌الله علیه وآله فذکر الربا وعظم شأنه فقال: إن الدرهم یصیبه الرجل من الربا أعظم عندالله فی الخطیئه من ست وثلاثین زنیه یزنیها الرجل وإن أربى الربا عرض الرجل المسلم»[۳] این روایت مرفوعه و ضعیف است. رسول خدا می‌فرمایند یک‌درهم ربا نزد خدا از سی‌وشش زنا بالاتر است و از ربا بالاتر آبروی مسلمان است، اگر کسی آبروی مسلمانی را بریزد و او را غیبت کند و امر مستوری را بین مردم آشکار کند، از ربا بالاتر است، یعنی در حقیقت ربا معادل سی‌وشش زناست و آبروی مسلمان از سی‌وشش زنا بالاتر است.
بعضی از علما به این روایت استدلال کرده‌اند و بعضی هم مثل مرحوم خویی این روایت را مؤید مدعای خودشان که غیبت از گناهان کبیره است، ذکر کرده‌اند.[۴]
روایت پنجم:«روى الشهید الثانی الشیخ زین‌الدین فی (رساله الغیبه) بإسناده عن الشیخ الطوسی، عن المفید، عن جعفر بن محمّد بن قولویه، عن أبیه، عن سعد بن عبدالله، عن أحمد بن محمّد بن عیسى، عن أبیه محمّد بن عیسى الأشعری، عن عبدالله بن سلیمان النوفلی قال: کنت عند جعفر بن محمّد الصادق (علیه‌السلام) فإذا بمولى لعبدالله النجاشی قد ورد علیه فسلّم … یا عبدالله، وحدثنی أبی، عن آبائه، عن علی (علیهم‌السلام) عن النبی (صلی‌الله علیه وآله) قال یوماً: یا علی، لا تناظر رجلاً حتى تنظر فی سریرته فإن کانت سریرته حسنه فإن الله عزوجل لم یکن لیخذل ولیه، فإن تکن سریرته ردیه فقد یکفیه مساویه، فلو جهدت أن تعمل به أکثر ممّا عمل من معاصی الله عزوجل ما قدرت علیه. یا عبدالله وحدثنی أبی، عن آبائه، عن علی (علیهم‌السلام)، عن النبی (صلی‌الله علیه وآله) أنّه قال: أدنى الکفر أن یسمع الرجل من أخیه الکلمه فیحفظها علیه یرید أن یفضحه بها (أُولَٰئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ) یا عبدالله، وحدثنی أبی، عن آبائه، عن علی (علیهم‌السلام) أنّه قال: من قال فی مؤمن ما رأت عیناه، وسمعت أُذناه ما یشینه ویهدم مروءته فهو من الذین قال الله عزوجل: (إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ)»[۵]
این روایت مرفوعه و ضعیف است. امیرالمؤمنین (ع) از پیامبر (ص) نقل می‌کند که فرمود: یکی از اقسام کفر این است که انسان از برادر مؤمنش حرفی را بشنود و این را در ذهنش حفظ کند که جایی آبروی او را ببرد. در این روایت غیبت بیان‌نشده بلکه همین مقدار که آن حرف را نگه‌داشته که از آن سوءاستفاده کند، گناه بزرگی است و کفر حساب می‌شود. این تفکر در بعضی افراد وجود دارد و خداوند در مورد این افراد می‌فرماید: ﴿أُولَٰئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِی الآخِرَهِ﴾[۶] یعنی این‌ها در آخرت هیچ نصیبی ندارند و این‌گونه افراد باید بدانند که خدا به آن‌ها رحم نمی‌کند. اگر کسی این روحیه خطرناک را داشته باشد، هیچ نصیبی در آخرت ندارد. باید به دیگران رحم کنیم تا خدا هم به ما رحم کند.
در ادامه روایت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: کسی که در مورد مؤمنی چیزی را دیده باشد و گوشش شنیده باشد، اگر بیان کند و باعث شود که آبروی او برود، مصداق این آیه شریفه می‌شود که: إ﴿ِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ﴾[۷] این خیلی مهم است که قبل از اینکه انسان غیبت کند، به‌محض اینکه اراده کند که آبروی شخصی را ببرد، مصداق این آیه می‌شود، یحبون قبل از غیبت است یعنی همین‌که دوست دارید افشاگری کنید، این روحیه و حالت شمارا مصداق این آیه می‌کند.
روایت ششم:«جامع الأخبار: عن سعید بن جبیر، عن النبیّ (صلی‌الله علیه وآله)، قال: … اجتنبوا الغیبه فإنّها إدام کلاب النار»[۸]
سعید بن جبیر مورد اختلاف است اما بنا بر اقوی امامی و ثقه است. از غیبت بپرهیزید که غیبت خورشت سگ‌های جهنم است. طبق این روایات غیبت از گناهان کبیره است.مرحوم امام از همه این روایات استفاده فرموده‌اند که غیبت از گناهان کبیره است. مرحوم امام می‌فرماید: در قرآن کریم هرکجا که وعده عذاب یا عذاب الیم یا عذاب عظیم یا آتش و … داده شود، این‌ها گناه کبیره هستند. آیه غیبت هم اشعار به گناه کبیره بودن دارد چون اکل برادر مؤمن از گناهان کبیره است.[۹]
روایت هفتم:«وفی (المجالس) عن أبیه، عن علی بن محمد بن قتیبه، عن حمدان بن سلیمان، عن نوح بن شعیب، عن محمد بن إسماعیل، عن صالح بن عقبه، عن علقمه بن محمد، عن الصادق جعفر بن محمد علیهما‌السلام ـ فی حدیث ـ أنه قال: فمن لم تره بعینک یرتکب ذنبا، ولم یشهد علیه عندک شاهدان، فهو من أهل العداله؛ والستر، وشهادته مقبوله، وإن کان فی نفسه مذنبا، ومن اغتابه بما فیه فهو خارج عن ولایه الله تعالى ذکره، داخل فی ولایه الشیطان؛ ولقد حدثنی أبی، عن أبیه، عن آبائه، علیهم‌السلام عن رسول الله صلى‌الله‌علیه‌وآله قال: من اغتاب مؤمنا بما فیه لم یجمع الله بینهما فی الجنه أبدا، ومن اغتاب مؤمنا بما لیس فیه فقد انقطعت العصمه بینهما، وکان المغتاب فی النار خالدا فیها وبئس المصیر»[۱۰]
رجال حدیث:محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، امامی و ثقه است. علی بن حسین بن بابویه قمی، امامی و ثقه است. حمدان بن سلیمان نیشابوری، امامی و ثقه است. نوح بن شعیب نیشابوری، امامی و ثقه است. محمد بن اسماعیل بن بزیع، امامی و ثقه است. صالح بن عقبه بن قیس، امامی و ثقه است. علقمه بن محمد حضرمی، ظاهرا امامی است ولی وثاقتش ثابت نشده است.کسی که دیگری را غیبت کند، خدا بین آن دو جمع نمی‌کند یعنی غیبت کننده را به بهشت راه نمی‌دهند؛ و کسی که مؤمنی را به صفتی که در او نیست غیبت کند عصمت بین آن دو از بین رفته و غیبت کننده در آتش جهنم است و برای همیشه در آتش مخلّد است. به‌هرحال گناه غیبت خیلی شدید است و از این روایات به‌خوبی استفاده می‌شود که غیبت از گناهان کبیره است.روایت هشتم:«الإمام أبو محمّد العسکری (علیه‌السلام) فی تفسیره: «اعلموا أنّ غیبتکم لأخیکم المؤمن من شیعه آل محمد (علیهم‌السلام) أعظم فی التحریم من المیته، قال الله عزوجل: (ولا یغتب بعضکم بعضاً أیحب أحدکم أن یأکل لحم أخیه میتا فکرهتموه)»[۱۱]
این روایت مرفوعه و ضعیف است. امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید: گناه غیبت از خوردن گوشت میته بالاتر است و در ادامه آیه شریفه را تلاوت می‌فرماید که: ﴿ولا یغتب بعضکم بعضاً أیحب أحدکم أن یأکل لحم أخیه میتا فکرهتموه﴾
روایت نهم:در مجمع‌البیان در ذیل آیه شریفه ﴿وَ لاَ یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بعضاً﴾ در مورد شأن نزول آیه آمده که «قوله «وَ لاَ یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بعضاً» نزل فی رجلین من أصحاب رسول الله ص اغتابا رفیقهما و هو سلمان بعثاه إلى رسول الله ص لیأتی لهما بطعام فبعثه إلى أسامه بن زید و کان خازن رسول الله ص على رحله فقال ما عندی شی‌ء فعاد إلیهمافقالا بخل أسامه و قالا لسلمان لو بعثناه إلى بئر سمیحه لغار ماؤها ثم انطلقا یتجسسان عند أسامه ما أمر لهما به رسول الله»[۱۲]
این آیه در مورد دو نفر از اصحاب رسول خدا (ص) نازل‌شده که دوست خود یعنی سلمان را غیبت کردند، به سلمان گفتند نزد رسول خدا برو و برای ما غذا بیاور. سلمان هم خدمت رسول خدا رسید و جریان را توضیح داد و پیامبر هم سلمان را نزد اسامه بن زید که کلید بیت‌المال در دستش بود فرستاد تا به آن‌ها غذا بدهد. سلمان نزد اسامه بن زید رفت و اسامه گفت چیزی ندارم. سلمان نزد آن دو نفر برگشت و ماجرا را توضیح داد. آن دو نفر گفتند اسامه بخیل است و به سلمان گفتند اگر سلمان را نزد چاه پرآبی بفرستیم، خشک می‌شود. بئر سمیحه چاه پرآبی در نزدیکی مدینه بوده است. سپس خودشان سراغ اسامه آمدند و گفتند کلید بیت‌المال را بده تا خودمان ببینیم چیزی در بیت‌المال هست یا نه؟ اسامه هم درب بیت‌المال را باز کرد. سپس این آیه نازل شد.این روایت هم دلالت بر این دارد که غیبت از گناهان کبیره است.روایت دهم:«و قال (صلی‌الله علیه وآله): «کذب من زعم أنّه ولد من حلال، وهو یأکل لحوم الناس بالغیبه …»[۱۳] اگر واقعاً اهل غیبت کردن هستید در خودتان شک کنید که ولد حلال هستید. انسانی که به دنبال افشاگری و غیبت کردن مردم است معلوم نیست ولد حلال باشد.
روایت یازدهم:«ومرّ (صلی‌الله علیه وآله)، بناس من أصحابه، فقال لهم: «تخلّلوا»، فقالوا: ما أکلنا لحما: «فقال بلى مرّ بکم فلان فوقعتم فیه»»[۱۴] رسول خدا (ص) از کنار جمعی از اصحاب گذشت به آن‌ها فرمود خلال کنید. گفتند ما گوشت نخورده‌ایم که خلال کنیم. حضرت فرمود: بله یک نفر از جلو شما رد شد و شما پشت سر او غیبت کردید؛ یعنی گوشت برادر مؤمنتان را خوردید و حالا باید خلال کنید.
آیت‌الله سبحانی به این روایت هم استدلال کرده و همه این روایات دلالت بر این دارد که غیبت از گناهان کبیره است.[۱۵]
روایت دوازدهم:«وفی (عیون الأخبار) وفی (معانی الأخبار) عن أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن علی بن معبد، عن الحسین بن خالد، عن الرضا، عن ابیه، عن الصادق علیه‌السلام قال: إن الله یبغض البیت اللحم واللحم السمین قال: فقیل له: إنا لنحب اللحم، وما تخلو بیوتنا منه، فقال: لیس حیث تذهب، إنما البیت اللحم البیت الذی تؤکل فیه لحوم الناس بالغیبه وأما اللحم السمین فهو المتبختر المتکبر المختال فی مشیه»[۱۶]
رجال حدیث:احمد بن زیاد بن جعفر همدانی، امامی و ثقه است. علی بن ابراهیم قمی، امامی و ثقه است. ابراهیم بن هاشم قمی، مورد اختلاف است ولی بنا بر اقوی امامی و ثقه است. علی بن معبد بغدادی، مورد اختلاف است و امامی است ولی وثاقتش ثابت نیست. حسین بن خالد صیرفی، مورد اختلاف است ولی بنا بر اقوی امامی و ثقه است.امام صادق (ع) می‌فرماید که خدا خانه گوشت و گوشت چاق را مبغوض می‌دارد شخصی گفت ما گوشت را دوست داریم و در خانه گوشت داریم. حضرت فرمود من این را نمی‌گویم، بیت اللحم یعنی خانه‌ای که در آن جمع می‌شوند و در آن گوشت مردم را می‌خورند و مردم را غیبت می‌کنند و گوشت چاق کسی است که تکبر دارد و خودش را خیلی بزرگ می‌بیند و در راه رفتنش متکبر است.این روایت هم مورد استدلال آیت‌الله سبحانی قرارگرفته است[۱۷] و مجموعاً آیات متعدد و روایات زیادی را برای اثبات گناه کبیره بودن غیبت ذکر کردیم. به نظر ما از مجموع آیات و روایات به‌خوبی استفاده می‌شود که غیبت از گناهان کبیره است و باید اجتناب شود و اگر کسی غیبت کند از عدالت خارج می‌شود و نه می‌تواند مرجع تقلید شود و نه امام جماعت و نه شهادتش در دادگاه موردقبول واقع می‌شود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!