خارج اصول ۱۱ (مباحث الفاظ، وضع: تعارض احوال)

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /تعارض احوال

خلاصه جلسه گذشتهصحبت در تعارض احوال بود و مرحوم آخوند کلامی را فرمودند. حالا فرمایش آخوند را می‌خوانیم و بررسی می‌کنیم که آیا اشکال دارد یا نه؟

فرمایش مرحوم آخوند«إنّه للفظ أحوال خمسه و هی التجوّز و الاشتراک و التخصیص و النقل و الإضمار لایکاد یصار إلى أحدها فیما إذا دار الأمر بینه و بین المعنى الحقیقیّ إلّا بقرینه صارفه عنه إلیه».[۱]

قبلاً خلاصه فرمایش آخوند را گفته بودیم که وقتی در مورد کلامی احتمال اشتراک یا تخصیص یا … می‌دهی، به این احتمالات توجه نکن و آن را بر معنای حقیقی حمل؛ یعنی به «اصاله الحقیقه» عمل کن مگر اینکه قرینه‌ای برای حمل بر معنای مجازی وجود داشته باشد.

اشکاللکن به نظر ما دو نکته وجود دارد:

۱. مناسب بود که مرحوم آخوند بعد از عبارت «المعنى الحقیقیّ»، قیدی را می‌آورد و می‌گفت: «المعنی الحقیقیّ الأوّل المتبادر أوّلاً»؛ زیرا در مواردی مثل اشتراک، معنای دوم نیز حقیقی است و برای حمل بر آن معنای حقیقی دوم، قرینه معیّنه نیاز است، نه قرینه صارفه. نقل هم همین‌طور است ولی در تجوز، تخصیص و اضمار این‌گونه نیست؛ لذا بهتر بود «قرینه» به شکل مطلق گفته می‌شد نه مقید به «صارفه عنه إلیه»

۲. در تقیید و تخصیص و اشتراک و نقل تفحص از قرینه لازم است. درمورد حقیقت و مجاز می‌توان سریع حکم کرد ولی در مورد تقیید و تخصیص و… فوراً نمی‌توان حکم کرد و باید قرینه را جست‌وجو کرد.

اشکال مرحوم مشکینی به کلام آخوند«إنّ للفظ أحوالاً خمسه أخرى: النسخ و التقیید و الکنایه و الاستخدام و التضمین و کلّها خلاف الظاهر».[۲]

یعنی آخوند این پنج حالت را ذکر نکرده درحالی‌که این‌ها هم هستند.

به نظر ما حرف مرحوم مشکینی حرف درستی است. البته می‌توان گفت: شاید مرحوم آخوند موارد را که غالباً استفاده می‌شود بیان کرده است.