تفسیر ۶ (سوره بقره: آیه ۹۹)

موضوع: تفسیر قرآن/تفسیر سوره بقره /تفسیر آیه ۹۹

﴿وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ آیاتٍ بَیِّناتٍ وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾[۱]

بحث در تفسیر آیه نود و نهم از سوره مبارکه بقره است. علمای یهود بعد از اینکه پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شد خدمت پیامبر(ص) آمدند و سؤال کردند که قرآن را چه کسی بر تو نازل کرده است؟ پیامبر(ص) فرمود جبرئیل. علمای یهود بهانه گرفته و گفتند اگر قرآن را میکائیل بر شما نازل می‌کرد ما ایمان می‌آوردیم ولی چون جبرئیل قرآن را نازل کرده به تو ایمان نمی‌آوریم.این مسئله در آیات گذشته مطرح شد و پیامبر(ص) هم جواب آن‌ها را داد و فرمود که جبرئیل و میکائیل هر دو از طرف خدا هستند و هرچه خدا می‌فرماید باید انجام دهید و فرقی ندارد که جبرئیل آن دستور خداوند را برای شما بیان کند یا میکائیل.در این آیه شریفه به این مسئله اشاره می‌کند که علمای یهود گفتند ما ایمان نمی‌آوریم و به عوام یهود گفتند که قرآن نامفهوم است و مطلبی ندارد و ما از آن چیزی نمی‌فهمیم. این برخورد که علمای یهود انجام دادند، ممکن است باعث تضعیف روحیه انسان شود. فرض کنید شما یک روحانی با تقوا و محترمی هستید، به خاطر خدا به جهت تبلیغ مسافت طولانی را پیموده‌اید و به روستایی رفته‌اید؛ اگر مردم آنجا برخورد غیر منطقی داشته باشند و حرفهایی بزنند که هیچ نوع استدلالی در آن نیست، هرچه شما می‌گویید، بگویند ما نمی‌فهمیم، بهانه‌های مختلف و واهی بیاورند، در قلب و روح شما اثر می‌گذارد و ناراحت می‌شوید که این همه راه را پیموده‌اید که برای مردم کار کنید و آنها را هدایت کنید ولی اینها اینگونه برخورد می‌کنند.یکی از مسائل مهم از جهت روانی این است که وقتی روحیه بعضی افراد ضعیف می‌شود، مولا و رییس و رهبر، روحیه افراد را تقویت می‌کند. چیزی که یک انسان برای پیشرفت و موفقیت لازم دارد این است که نسبت به هدف خودش روحیه بالایی داشته باشد، اگر روحیه خود را از دست بدهد، نمی‌تواند آن‌طور که باید وظیفه خود را انجام دهد. این روشی است که قرآن به ما آموخته و مقام معظم رهبری هم هر وقت که در میان مردم ناامیدی ایجاد می‌شود، با یک روحیه و صلابت خاص و با اطمینان کامل و محکم و باقدرت صحبت می‌کنند و به مردم اطمینانی می‌دهند که به آینده امیدوار باشید که ما آینده درخشانی داریم. این روحیه دادن و روحیه گرفتن نقش بسزایی در پیشرفت و موفقیت هر انسان و هر جامعه دارد.این آیه شریفه به پیامبر(ص) روحیه می‌دهد؛ بعد از اینکه بنی‌اسرائیل ایراد گرفتند که چرا از قوم بنی‌اسرائیل پیامبری نیامد؟ چرا قرآن توسط جبرئیل نازل شده؟ و بهانه‌های دیگر بنی‌اسرائیل که در آیات قبل مورد بحث قرار گرفت، خداوند متعال می‌فرماید: ای پیامبر متزلزل نشو، مبادا با حرفهای یهودی‌ها ناامید شوی، محکم باش، قرآنی که ما بر تو نازل کردیم همه آیات آشکار و نشانه‌های حق و با کمال روشنی آشکار کننده حق و باطل و حُسن و قبح است، کارهای خوب و بد را از هم جدا کرده و حق و باطل را برای شما بیان می‌کند. این قرآن مبیّن اسرار است، اسرار گذشته را راجع به علمای یهود و پیامبران گذشته بیان می‌کند، همچنین مطالبی را درباره آینده بیان می‌کند؛ قرآن آیات بیّنات و در کمال روشنی است.اگر دیدید کسانی با قرآن مخالفت می‌کنند، فاسق هستند؛ ﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ یعنی اول فاسق می‌شوند و بعد کافر؛ فسق مقدمه کفر است. انسان‌ها مسیر هوای نفس و گناه را طی می‌کنند و وقتی پیروی از هوای نفس و ارتکاب گناه زیاد شد، قلب انسان سیاه شده و در نهایت منتهی به کفر می‌شود. باید مراقب بود و نگذاشت هوای نفس بر انسان غالب شود و ارتکاب گناه زیاد شود، اولاد انسان اگر مسیر فساد و گناه را در پیش گیرند، در ابتدا فاسق می‌شوند ولی بعد از مدتی ممکن است کافر شوند. اینکه بعضی می‌گویند فرزند من در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می‌کرد ولی الان نمی‌آید، بعد از مدتی می‌گویند نماز صبحش قضا می‌شود، بعد از مدتی می‌گویند به نماز اهمیت نمی‌دهد، بعد می‌گویند نماز نمی‌خواند؛ انسان آرام آرام به فساد کشیده شده و فاسق می‌شود و در اثر گناه زیاد، قلب او سیاه شده و در نهایت کافر می‌شود.

همیشه این نکته در ذهن شما باشد که بحث دین و دیانت یک بحث است و بحث عقل و عقلا هم یک بحث است؛ یعنی تمام انسانهای روی زمین عقل دارند و تمام عقلای عالم یک بنایی دارند، همه دنبال عدالت هستند و ظلم را قبیح می‌دانند، اما چرا بعضی از مردم، ظلم می‌کنند؟ چون به دنبال هوای نفس هستند؛ به خاطر پیروی از هوای نفس است که انسان از مسیر صحیح عدول می‌کند. در مقابل عقل و بنای عقلا این قانون وجود دارد که پیروی از هوای نفسانی باعث خروج از مسیر عقل می‌شود هرچند هیچ دینی هم نداشته باشد، در مسیر شرع هم همینطور است؛ یعنی اگر شما شخص خلاف‌کاری را در اروپا و آمریکا می‌بینید، عقل به آن‌ها می‌گوید عدالت و صداقت داشته باشید ولی می‌بینید خلاف می‌کنند، چرا؟ به خاطر هوای نفسانی، می‌خواهد مال و ثروت زیاد یا مقام عالی داشته باشد؛ الآن در آمریکا می‌خواهند ترامپ را استیضاح کنند به خاطر اینکه در انتخابات ریاست جمهوری از بعضی کشورها کمک گرفته و دروغ گفته است.هر کسی مسیر خلاف را می‌پیماید؛ منظور از خلاف، ممکن است خلاف عقل باشد یا خلاف بنای عقلا و یا خلاف شرع؛ تمام خلاف‌هایی که انسان مرتکب می‌شود یا به خاطر حبّ مال، یا حبّ مقام، یا حبّ ریاست و امثال این‌ها است که همه ریشه در هوای نفس دارد و انسان را از مسیر اصلی منحرف می‌کند. این هواهای نفسانی باعث می شود که انسان آرام آرام در ورطه گناه و فسق و کفر واقع شود. لذا قرآن می‌فرماید: ﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ کسانی که کافر شدند به خاطر دلیل و منطق نبوده بلکه مخالفت آن‌ها از روی هواهای نفسانی است. ای پیامبر این علمای یهود که با تو مخالفت می‌کنند به خاطر تبعیت از هواهای نفسانی است نه به خاطر خدا؛ این معنای﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ است.

معنای فاسقون: فاسقون یعنی کسانی که به دنبال هواهای نفسانی هستند، اگر به دنبال واقعیت باشد و با تو مخالفت کند مهم و خطرناک است ولی اگر به خاطر هواهای نفسانی با تو مخالفت کند، مهم نیست.

معنای انزال: ﴿وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ آیاتٍ بَیِّناتٍ﴾ انزال و نزول و تنزیل یعنی از بالا به پایین که دو صورت دارد: گاهی از نظر مکانی است؛ که در این صورت یعنی قرآن از بالا به پایین نازل شده است یا انزال مقامی است؛ یعنی از مقام بالا که خداوند است بر پیامبر(ص) که مقام پایین‌تر است، نازل شده است. که صورت دوم صحیح است؛ یعنی از ناحیه خداوند به پیامبر(ص) نازل شده است.

با توجه به این آیه شریفه می‌توان درس گرفت که ما در بیان حقایق خودمان باید محکم باشیم و توجه داشته باشیم که قرآن آیات بیّنات است، هم روشن است و هم نشانه‌های محکمی است که کسانی که با آن مخالفت می‌کنند به دنبال هواهای نفسانی خود هستند.تنها معجزه‌ای که داریم و معجزه باقی است و نشانه و دلیل بر وحدانیت و توحید خداوند، نبوت، امامت و معاد است قرآن است. انسان‌های دانشمند در عالم جمع شدند که یک آیه مثل قرآن بیاورند نتوانستند از نظر فصاحت و بلاغت و محتوا، آیه‌ای بیاورند. قرآن خودش را اثبات می‌کند و وقتی که خود را اثبات کرد، توحید و نبوّت و معاد و نبوّت و امامت که در قرآن وجود دارد؛ یعنی تمام معتقدات شیعه، اثبات می‌شود. وقتی قرآن می‌فرماید اگر می‌توانید مثل قرآن بیاورید، اگر نمی‌توانید یک سوره مانند قرآن بیاورید و اگر نمی‌توانید یک آیه مانند قرآن بیاورید و تاکنون نتوانسته‌اند حتی یک سوره مانند قرآن بیاورند و این دلیل بر این است که قرآن آیات بیّنات و حجّت معتبری است که هم تمام معتقدات ما با آن اثبات می‌شود.