بایگانی دسته ی : سال تحصیلی 98-99

موضوع: تفسیر قرآن/تفسیر سوره بقره /تفسیر آیه ۹۹

﴿وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ آیاتٍ بَیِّناتٍ وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾[۱]

بحث در تفسیر آیه نود و نهم از سوره مبارکه بقره است. علمای یهود بعد از اینکه پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شد خدمت پیامبر(ص) آمدند و سؤال کردند که قرآن را چه کسی بر تو نازل کرده است؟ پیامبر(ص) فرمود جبرئیل. علمای یهود بهانه گرفته و گفتند اگر قرآن را میکائیل بر شما نازل می‌کرد ما ایمان می‌آوردیم ولی چون جبرئیل قرآن را نازل کرده به تو ایمان نمی‌آوریم.این مسئله در آیات گذشته مطرح شد و پیامبر(ص) هم جواب آن‌ها را داد و فرمود که جبرئیل و میکائیل هر دو از طرف خدا هستند و هرچه خدا می‌فرماید باید انجام دهید و فرقی ندارد که جبرئیل آن دستور خداوند را برای شما بیان کند یا میکائیل.در این آیه شریفه به این مسئله اشاره می‌کند که علمای یهود گفتند ما ایمان نمی‌آوریم و به عوام یهود گفتند که قرآن نامفهوم است و مطلبی ندارد و ما از آن چیزی نمی‌فهمیم. این برخورد که علمای یهود انجام دادند، ممکن است باعث تضعیف روحیه انسان شود. فرض کنید شما یک روحانی با تقوا و محترمی هستید، به خاطر خدا به جهت تبلیغ مسافت طولانی را پیموده‌اید و به روستایی رفته‌اید؛ اگر مردم آنجا برخورد غیر منطقی داشته باشند و حرفهایی بزنند که هیچ نوع استدلالی در آن نیست، هرچه شما می‌گویید، بگویند ما نمی‌فهمیم، بهانه‌های مختلف و واهی بیاورند، در قلب و روح شما اثر می‌گذارد و ناراحت می‌شوید که این همه راه را پیموده‌اید که برای مردم کار کنید و آنها را هدایت کنید ولی اینها اینگونه برخورد می‌کنند.یکی از مسائل مهم از جهت روانی این است که وقتی روحیه بعضی افراد ضعیف می‌شود، مولا و رییس و رهبر، روحیه افراد را تقویت می‌کند. چیزی که یک انسان برای پیشرفت و موفقیت لازم دارد این است که نسبت به هدف خودش روحیه بالایی داشته باشد، اگر روحیه خود را از دست بدهد، نمی‌تواند آن‌طور که باید وظیفه خود را انجام دهد. این روشی است که قرآن به ما آموخته و مقام معظم رهبری هم هر وقت که در میان مردم ناامیدی ایجاد می‌شود، با یک روحیه و صلابت خاص و با اطمینان کامل و محکم و باقدرت صحبت می‌کنند و به مردم اطمینانی می‌دهند که به آینده امیدوار باشید که ما آینده درخشانی داریم. این روحیه دادن و روحیه گرفتن نقش بسزایی در پیشرفت و موفقیت هر انسان و هر جامعه دارد.این آیه شریفه به پیامبر(ص) روحیه می‌دهد؛ بعد از اینکه بنی‌اسرائیل ایراد گرفتند که چرا از قوم بنی‌اسرائیل پیامبری نیامد؟ چرا قرآن توسط جبرئیل نازل شده؟ و بهانه‌های دیگر بنی‌اسرائیل که در آیات قبل مورد بحث قرار گرفت، خداوند متعال می‌فرماید: ای پیامبر متزلزل نشو، مبادا با حرفهای یهودی‌ها ناامید شوی، محکم باش، قرآنی که ما بر تو نازل کردیم همه آیات آشکار و نشانه‌های حق و با کمال روشنی آشکار کننده حق و باطل و حُسن و قبح است، کارهای خوب و بد را از هم جدا کرده و حق و باطل را برای شما بیان می‌کند. این قرآن مبیّن اسرار است، اسرار گذشته را راجع به علمای یهود و پیامبران گذشته بیان می‌کند، همچنین مطالبی را درباره آینده بیان می‌کند؛ قرآن آیات بیّنات و در کمال روشنی است.اگر دیدید کسانی با قرآن مخالفت می‌کنند، فاسق هستند؛ ﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ یعنی اول فاسق می‌شوند و بعد کافر؛ فسق مقدمه کفر است. انسان‌ها مسیر هوای نفس و گناه را طی می‌کنند و وقتی پیروی از هوای نفس و ارتکاب گناه زیاد شد، قلب انسان سیاه شده و در نهایت منتهی به کفر می‌شود. باید مراقب بود و نگذاشت هوای نفس بر انسان غالب شود و ارتکاب گناه زیاد شود، اولاد انسان اگر مسیر فساد و گناه را در پیش گیرند، در ابتدا فاسق می‌شوند ولی بعد از مدتی ممکن است کافر شوند. اینکه بعضی می‌گویند فرزند من در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می‌کرد ولی الان نمی‌آید، بعد از مدتی می‌گویند نماز صبحش قضا می‌شود، بعد از مدتی می‌گویند به نماز اهمیت نمی‌دهد، بعد می‌گویند نماز نمی‌خواند؛ انسان آرام آرام به فساد کشیده شده و فاسق می‌شود و در اثر گناه زیاد، قلب او سیاه شده و در نهایت کافر می‌شود.

همیشه این نکته در ذهن شما باشد که بحث دین و دیانت یک بحث است و بحث عقل و عقلا هم یک بحث است؛ یعنی تمام انسانهای روی زمین عقل دارند و تمام عقلای عالم یک بنایی دارند، همه دنبال عدالت هستند و ظلم را قبیح می‌دانند، اما چرا بعضی از مردم، ظلم می‌کنند؟ چون به دنبال هوای نفس هستند؛ به خاطر پیروی از هوای نفس است که انسان از مسیر صحیح عدول می‌کند. در مقابل عقل و بنای عقلا این قانون وجود دارد که پیروی از هوای نفسانی باعث خروج از مسیر عقل می‌شود هرچند هیچ دینی هم نداشته باشد، در مسیر شرع هم همینطور است؛ یعنی اگر شما شخص خلاف‌کاری را در اروپا و آمریکا می‌بینید، عقل به آن‌ها می‌گوید عدالت و صداقت داشته باشید ولی می‌بینید خلاف می‌کنند، چرا؟ به خاطر هوای نفسانی، می‌خواهد مال و ثروت زیاد یا مقام عالی داشته باشد؛ الآن در آمریکا می‌خواهند ترامپ را استیضاح کنند به خاطر اینکه در انتخابات ریاست جمهوری از بعضی کشورها کمک گرفته و دروغ گفته است.هر کسی مسیر خلاف را می‌پیماید؛ منظور از خلاف، ممکن است خلاف عقل باشد یا خلاف بنای عقلا و یا خلاف شرع؛ تمام خلاف‌هایی که انسان مرتکب می‌شود یا به خاطر حبّ مال، یا حبّ مقام، یا حبّ ریاست و امثال این‌ها است که همه ریشه در هوای نفس دارد و انسان را از مسیر اصلی منحرف می‌کند. این هواهای نفسانی باعث می شود که انسان آرام آرام در ورطه گناه و فسق و کفر واقع شود. لذا قرآن می‌فرماید: ﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ کسانی که کافر شدند به خاطر دلیل و منطق نبوده بلکه مخالفت آن‌ها از روی هواهای نفسانی است. ای پیامبر این علمای یهود که با تو مخالفت می‌کنند به خاطر تبعیت از هواهای نفسانی است نه به خاطر خدا؛ این معنای﴿وَ ما یَکْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ﴾ است.

معنای فاسقون: فاسقون یعنی کسانی که به دنبال هواهای نفسانی هستند، اگر به دنبال واقعیت باشد و با تو مخالفت کند مهم و خطرناک است ولی اگر به خاطر هواهای نفسانی با تو مخالفت کند، مهم نیست.

معنای انزال: ﴿وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ آیاتٍ بَیِّناتٍ﴾ انزال و نزول و تنزیل یعنی از بالا به پایین که دو صورت دارد: گاهی از نظر مکانی است؛ که در این صورت یعنی قرآن از بالا به پایین نازل شده است یا انزال مقامی است؛ یعنی از مقام بالا که خداوند است بر پیامبر(ص) که مقام پایین‌تر است، نازل شده است. که صورت دوم صحیح است؛ یعنی از ناحیه خداوند به پیامبر(ص) نازل شده است.

با توجه به این آیه شریفه می‌توان درس گرفت که ما در بیان حقایق خودمان باید محکم باشیم و توجه داشته باشیم که قرآن آیات بیّنات است، هم روشن است و هم نشانه‌های محکمی است که کسانی که با آن مخالفت می‌کنند به دنبال هواهای نفسانی خود هستند.تنها معجزه‌ای که داریم و معجزه باقی است و نشانه و دلیل بر وحدانیت و توحید خداوند، نبوت، امامت و معاد است قرآن است. انسان‌های دانشمند در عالم جمع شدند که یک آیه مثل قرآن بیاورند نتوانستند از نظر فصاحت و بلاغت و محتوا، آیه‌ای بیاورند. قرآن خودش را اثبات می‌کند و وقتی که خود را اثبات کرد، توحید و نبوّت و معاد و نبوّت و امامت که در قرآن وجود دارد؛ یعنی تمام معتقدات شیعه، اثبات می‌شود. وقتی قرآن می‌فرماید اگر می‌توانید مثل قرآن بیاورید، اگر نمی‌توانید یک سوره مانند قرآن بیاورید و اگر نمی‌توانید یک آیه مانند قرآن بیاورید و تاکنون نتوانسته‌اند حتی یک سوره مانند قرآن بیاورند و این دلیل بر این است که قرآن آیات بیّنات و حجّت معتبری است که هم تمام معتقدات ما با آن اثبات می‌شود.

موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه ۹۷

﴿قُلْ مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْریلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلی‌ قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُدیً وَ بُشْری‌ لِلْمُؤْمِنینَ﴾[۱]

بحث در تفسیر آیه نود و هفتم سوره مبارکه بقره است. در شأن نزول این آیه روایاتی وارد شده که وقتی که پیامبر(ص) به مدینه آمدند، علمای یهود خدمت پیامبر(ص) آمدند و سؤال کردند که قرآن را چه کسی بر شما نازل کرده؟ پیامبر(ص) فرمود جبرئیل از طرف خداوند قرآن را بر قلب من نازل کرده است. علمای یهود به پیامبر(ص) گفتند که اگر میکائیل قرآن را بر شما نازل می‌کرد، ما قرآن را قبول می‌کردیم ولی چون جبرئیل قرآن را بر شما نازل می‌کند قرآن را قبول نداریم چون جبرئیل معمولا دستورات سخت خداوند را نازل می‌کند ولی میکائیل دستورات آسان را بیان می‌کند.خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید به اینها بگو که جبرئیل و میکائیل هر دو از طرف خداوند نازل می‌شوند و دستورات خداوند را می‌آورند و فرقی بین آن‌ها نیست دشمنی شما با جبرئیل است در حالیکه جبرئیل به اذن خدا قرآن را بر قلب پیامبر(ص) نازل می‌کند و معنا ندارد که شما با جبرئیل دشمنی و مخالفت کنید. اگر شما خداوند را قبول دارید، بین جبرئیل و میکائیل فرقی نیست و از طرف خود کاری را انجام نمی‌دهند. جبرئیل به اذن خداوند قرآن را بر قلب پیامبر نازل کرد در حالیکه قرآن تصدیق کننده توراتی است که در دستان شماست و هدایت کننده و بشارت دهنده برای مؤمنین است.جواب مَن شرطیه:در عبارت: ﴿مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْریلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلی‌ قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾ مَن شرطیه است و در مورد جواب آن، دو نظریه مطرح است: بعضی گفته‌اند ﴿فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلی‌ قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾ جواب من شرطیه است عده‌ای نیز گفته‌اند جواب آن مقدر است؛ یعنی من کان عدوا لجبریل فعداوته لا وجه لها چرا؟ چون جبرئیل کسی است که قرآن را به اذن خدا بر قلب پیامبر(ص) نازل کرده است.

در عبارت فوق هم می‌توان گفت: فإنه نزله علی قلبک و هم می‌توان گفت: فإنه نزله إلی قلبک. منتهی فرق الی و علی در این است که علی برای استعلا است؛ یعنی از مقام بالاتری بر قلب پیامبر(ص) نازل شده ولی إلی یعنی از مقام مساوی یا پایین‌تر صادر شده است.کاری که انسان می‌خواهد انجام دهد باید از روی دلیل و برهان باشد، یهود از جمله کسانی هستند که کارهایشان بدون دلیل و طبق هوای نفسشان است.ملازمه بین هدایت و بشارت: این قرآن هم هادی است و هم بشارت دهنده؛ آیا هر هادی بشارت دهنده است یا نه؟ هر هدایتی معمولا همراه با بشارت است و همین هدایت و رسیدن به مقصد، خود، نوعی بشارت است. خداوند قرآن را برای هدایت مردم بر قلب پیامبر(ص) نازل کرده و این هدایت مردم ملازم با خوشحالی مردم است. هدایت در جایی استفاده می‌شود که باعث نجات شخصی شود و مشکلاتش حل شود. لذا در قرآن می‌فرماید: ﴿هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ﴾[۲] این قرآن هدایت و بشارت برای مؤمنین است و مؤمنین به کسانی می‌گویند که عمل می‌کنند؛ کسانی نجات پیدا می‌کنند که اهل عمل باشند. هدایت یعنی راه نجات را به او نشان می‌دهند، راه نجات هر کسی در چیزی است، لذا انسان باید راه هدایت و مسیر صحیح را برود تا هدایت شود، کسی که به قرآن ایمان آورد و به قرآن عمل کند، این قرآن هم حامی و هم بشارت دهنده، لذا می‌توان گفت که بین هدایت و بشارت ملازمه وجود دارد، منتهی به شرط اینکه عمل شود که اگر عمل کند سعادت دنیا و آخرت را کسب نموده، پس هرجا که هدایت باشد، بشارت هم وجود دارد.

موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه ۹۵

﴿وَلَن یَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمینَ﴾ [۱]

تفسیر آیه ۹۵: در بحث تفسیر، به تفسیر آیه نود و پنجم از سوره مبارکه بقره رسیدیم. در آیه قبل بیان شد که یهودیان می‌گفتند که بهشت برای ما است و دیگران در بهشت سهمی ندارند. خداوند متعال به پیامبر می‌فرماید که به یهود بگو که اگر بهشت اختصاص به شما دارد پس تمنای مرگ کنید اگر راست می‌گویید، چون آخرت برای شما بهتر از این دنیا است و شما طبق ادعای خودتان پس از مرگ، در بهشت زندگی خوبی خواهید داشت. چرا از مرگ می‌ترسید؟

یکی از نشانه‌های ایمان این است که از مرگ نترسد، اما یهودیان اینطور نبودند ﴿وَلَن یَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ﴾ و به هیچ عنوان تقاضای مرگ نمی‌کردند و از مرگ می‌ترسیدند. یهودیان می‌دانستند که مرتکب اعمال زشتی شده‌اند و در آخرت جایگاه خوبی ندارند، به همین خاطر از مرگ هراسان بودند.

از این آیه شریفه استفاده می‌شود که یهودیان به حرف خودشان هم اعتقاد نداشتند. گاهی انسان حرفی می‌زند ولی حقیقت قلب او نیست، از علم و تقوای خود می‌گوید ولی می‌داند که از علم و تقوا در وجود او خبری نیست؛ یعنی به خودش علم دارد، یهود هم همینگونه بودند و به خباثت خود علم داشتند ولی با این وجود خود را از دیگران برتر می‌دانستند و بهشت را مخصوص خود می‌دانستند. دلیل دروغگویی یهود هم این است که تقاضای مرگ نمی‌کردند.وقتی که آقا امیرالمؤمنین علیه السلام را در محراب مسجد به شهادت رساندند فرمود: «فزت و رب الکعبه» رستگار شدم، آقا امام حسین علیه السلام در روز عاشورا و در میدان نبرد، چطور جان‌فشانی می‌کرد، این جمله که از حضرت قاسم علیه السلام نقل شده که مرگ را از عسل شیرین‌تر می‌داند، این‌ها نشانه این است که به معاد و بهشت اعتقاد دارند.

یکی از نشانه‌هایی که می‌توان با آن میزان ایمان شخص را فهمید، ترس از مرگ و اشتیاق به مرگ است، کسانی که ایمان قوی دارند به خاطر اعمال صالحی که انجام داده‌اند به مرگ اشتیاق دارند و برعکس کسانی که ایمان ندارند یا ایمان ضعیفی دارند به خاطر گناهان و اعمال ناشایست، از مرگ می‌ترسند و هراس دارند چرا که می‌دانند پس از مرگ عذاب خواهند شد و کیفر اعمال ناشایست خود را می‌بینند. بنی اسرائیل همچین گروهی بودند و به دروغ ادعا می‌کردند که در دنیا بهترین انسان‌ها هستند و در آخرت نیز بهترین جایگاه را دارند.نکات:نکته اول: اعتقاد به معاد مهمترین چیزی است که می‌تواند درون انسان وجود داشته باشد. اگر انسان به معاد اعتقاد داشته باشد، اعمالش را تنظیم می‌کند و دقت می‌کند که نتیجه اعمالش چیست. اگر معاد وجود نداشته باشد، انسان هر کاری را انجام می‌دهد اما معاد باعث می‌شود که اعمال انسان با دقت و از روی حساب انجام شود؛ اگر من ظلم کنم باید روز قیامت پاسخگو باشم لذا اعتقاد به معاد در دین از اهمیت زیادی برخوردار است و باید مورد توجه باشد.

نکته دوم: کسانی که دروغ می‌گویند و ادعاهای باطل دارند، جزء ظالمین هستند. لذا بنی‌اسرائیل که ادعا می‌کردند که ما از بهترین مردم هستیم و بهست برای ما است، این ادعای دروغ آن‌ها، ظلم است.

نکته سوم: دست نشانه قدرت انسان است، انسان گناهان را به وسیله دست انجام می‌دهد، هرچند ممکن است گناه به وسیله پا انجام شود ولی خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ﴾ اصولا دست نشانه است نه اینکه خصوصیت داشته باشد، ممکن است با اعضای دیگر گناه کند. ﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ﴾ یعنی شما قدرت و اختیار دارید و با این قدرت و اختیار، مرتکب گناه می‌شود. شخصی که دزدی می‌کند با اینکه با تمام اعضا و جوارح دزدی می‌کند ولی دستش باید بریده شود، این دست یعنی قدرتی که با آن دزدی کرده است. دست از اعضای رئیسه‌ای است که به عنوان قدرت یک انسان مطرح است.

﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ﴾ یعنی آنچه که شما به وسیله دستهایتان پیش فرستاده‌اید؛ یعنی قدرتی که داشته‌اید و با آن قدرت، گناه را انتخاب نموده و مرتکب شده‌اید.

نکته چهارم: روز قیامت همه ما اعمالمان را می‌بینیم، چرا که اعمال ما با دست خودمان، تنظیم شده و در روز قیامت اعمال خیر و شر ما در سفره ما وجود دارد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ﴾[۲] هر کار خیری که برای خودتان انجام می‌دهید، همانجا در سفره و پرونده اعمال خودتان ثبت می‌شود. اگر در حق دیگران نیز ظلم کردید نتیجه و جزای آن را خواهید دید. ﴿وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ﴾[۳] هر کار شری را که انجام دهید در روز قیامت خواهید دید.