گفت و گو حضرت آیت الله محسن فقیهی دامت برکاته با خبرگزاری شفقنا
* یکی از مواردی که نیاز آن در جامعه امروز ایران به وفور قابل لمس و درک است، سیره سیاسی امیرمؤمنان علی(علیه السلام) می‌باشد. به عنوان اولین پرسش بفرمایید آن حضرت مهمترین وظیفه زمامداران و مسئولان در حکومت را چه می‌دانستند؟
با عرض تبریک عید الله الاکبر عید سعید غدیر خم به محضر همه شیعیان جهان و حقیقت‌طلبان و ولایت‌مداران. سیره فردی و اجتماعی حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهماالسلام به عنوان یک سیره جامع و کامل برای نیل بشر به سعادت دنیوی و اخروی می‌تواند و باید مطالعه، تبیین و آموزش داده شود و اندیشمندان و فرهیختگان به طور دقیق تاریخ گفتاری و رفتاری آن شخصیت یگانه بشریت را مطالعه کنند و نقشه راه بشریت به سوی حیات طیبه دنیوی و اخروی را بر اساس این سیره، ترسیم نمایند.
یکی از ابعاد شخصیتی آن حضرت که می‌تواند به عنوان محور بسیاری از مباحث اجتماع مطرح شود، بحث زمامداری آن حضرت و اصول و قواعدی است که به‌عنوان الگوی حکومت اسلامی در آن اجرا می‌شد.
مهمترین و اصلی‌ترین وظیفه زمامدار، هدایت مردم به سوی سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت است
باید به این مطلب اعتراف کنیم که در یک جلسه امکان بیان اصول و چهارچوب‌هایی که حضرت آن را ترسیم و بدان عمل می‌کردند نیست؛ لیکن از باب «مالایدرک کلّه لایترک کلّه» به گوشه‌ای از سیره زمامداری حضرت می‌پردازیم: اوّلین مطلبی که در این باره باید گفته شود وظیفه اصلی و اساسی زمامدار است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام آن را اینگونه بیان می‌فرمایند: «إِنَّهُ لَیْسَ عَلَی الْإِمَامِ إِلَّا مَا حُمِّلَ مِنْ أَمْرِ رَبِّهِ الْإِبْلَاغُ فِی الْمَوْعِظَهِ وَالِاجْتِهَادُ فِی النَّصِیحَهِ وَالْإِحْیَاءُ لِلسُّنَّهِ وَإِقَامَهُ الْحُدُودِ عَلَی مُسْتَحِقِّیهَا وَإِصْدَارُ السُّهْمَانِ عَلَی أَهْلِهَا» یعنی مهمترین و اصلی‌ترین وظیفه زمامدار، انجام دستورات الهی و هدایت مردم به سوی سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت است؛ چرا که حکومت اسلامی، همان ادامه راه پیامبران الهی و اهل بیت علیهم السلام است.
* امیرالمؤمنین علی علیه السلام تأکید فراوانی به مسأله اعتماد مردم به حکومت و مسئولان داشتند. در این باره توضیحی بفرمایید؟
بله، آن حضرت جلب اعتماد عمومی را از نقاط کلیدی حکومت اسلامی می‌دانستند و بارها به این نکته مهم توصیه فرموده‌اند.
مسئولان در حکومت اسلامی باید نسبت به مردم طوری رفتار کنند که حُسن ظن آنها را نسبت به خود جلب نمایند. اعتماد مردم به بدنه حاکمیت، آثار بسیاری دارد که امیرالمؤمنین علی علیه السلام به ضرورت این کار و برخی فواید آن در بخشی از توصیه‌های خود، این‌چنین اشاره فرماید: «وَاعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْ ءٌ بِأَدْعَی إِلَی حُسْنِ ظَنِّ رَاعٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ وَتَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ وَتَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَی مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِکَ فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْکَ نَصَباً طَوِیلًا» یعنی بدان، بهترین چیزی که حسن ظن والی نسبت به رعیتش را سبب می‌شود، نیکی والی است در حق رعیت و کاستن از بار رنج آنان و به اکراه وادار نکردنشان به انجام‌دادن کارهایی که بدان ملزم نیستند. تو باید در این‌باره چنان باشی که حُسن ظن رعیت برای تو فراهم آید؛ چرا که حُسن ظن آنان، رنج بسیاری را از تو دور می‌سازد.»
* یکی از مواردی که حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) همواره به آن تأکید داشتند، نحوه برخورد و تعامل رهبران و کارگزاران با مردم بود. به چه دلیل این مسأله حائز اهمیت است و امیرمؤمنان در این زمینه چه سیره، توصیه‌ها و تأکیداتی به مسئولان داشتند؟
از مطالب مهمّی که امیرالمؤمنین علی علیه السلام در سیره حکومت‌داری خویش بسیار بر آن تأکید داشتند، رابطه مسئولان با مردم و کیفیت آن بود. البته این بحث، مجال وسیعی می‌خواهد که بتوانیم درباره ابعاد مختلف آن سخن بگوییم؛ لیکن فقط به یک نکته مهم از این سیره اشاره کنم و آن، بحث ارتباط مباشر و مستقیم با مردم است آن هم با این هدف که مسئولان از رنج‌ها و کاستی‌های مردم آگاه شوند و اجازه ندهند که بی‌اطلاعی از امور مردم، بین آنها و جامعه فاصله بیندازد.
آن حضرت به مالک اشتر می‌فرماید: مبادا دوری تو از مردم طولانی شود و آنان نتوانند تو را ببینند و مشکلاتشان را بازگو کنند. برای کسانی که به تو نیاز دارند، زمانی معین کن که در آن فارغ از هر کاری به آنان پردازی. برای دیدار با ایشان به مجلس عام بنشین؛ مجلسی که همگان بتوانند در آن حاضر شوند و برای خدایی که آفریدگار توست، در برابرشان فروتنی نما و بفرما تا سپاهیان، یاران، نگهبانان و پاسبانان به یک سو شوند تا سخنگویشان بی‌هراس و لکنت زبان سخن خویش را بگوید. تا آنجا که عدم ارتباط با مردم را مایه ایجاد ابهام در جامعه و سلب اعتماد می‌شمارد: «فَلَا تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَکَ عَنْ رَعِیَّتِکَ فَإِنَّ احْتِجَابَ الْوُلَاهِ عَنِ الرَّعِیَّهِ شُعْبَهٌ مِنَ الضِّیقِ وَ قِلَّهُ عِلْمٍ بِالْأُمُورِ وَ الِاحْتِجَابُ مِنْهُمْ یَقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دُونَهُ فَیَصْغُرُ عِنْدَهُمُ الْکَبِیرُ وَ یَعْظُمُ الصَّغِیرُ وَ یَقْبُحُ الْحَسَنُ وَ یَحْسُنُ الْقَبِیحُ وَ یُشَابُ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ وَ إِنَّمَا الْوَالِی بَشَرٌ لَا یَعْرِفُ مَا تَوَارَى عَنْهُ النَّاسُ بِهِ مِنَ الْأُمُورِ وَ لَیْسَتْ عَلَى الْحَقِّ سِمَاتٌ تُعْرَفُ بِهَا ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْکَذِب»
* امیرالمؤمنین علی علیه السلام با ضعیفان و نیازمندان جامعه چگونه برخورد می‌کردند و چه توصیه‌هایی به مسئولان در رفع نیازهای آنان داشتند؟
در این رابطه اوّلا باید این موضوع را مطرح کنیم که خود حضرت علیه السلام با اینکه تمام بیت المال در دستان مبارکشان بود لیکن در نهایت زهد و ساده‌زیستی زندگی می‌کردند و خود را مساوی با طبقه ضعیف و نیازمند جامعه قرار می‌دادند که این مسأله امروزه باید مورد توجه جدی مسئولان محترم ما قرار گیرد تا بتوانند همدردی با نیازمندان و محرومان داشته باشند و طوری نباشد که مردم ضعیف، حسرت زندگی مسئولان را داشته باشند.
آن حضرت هنگامی که به بازار می‌رفت و کالایی می‌خرید، خودش آن را به منزل می‌برد؛ برخی اوقات در حالی که همه بیت‌المال در اختیارش بود، شمشیرشان را برای هزینه‌های زندگی به فروش می‌گذاشتند.
همیشه با نیازمندان و ضعیفان مصاحبت و هم‌نشینی داشتند؛ از آنها دلجویی و با آنها همدردی می‌کردند؛ و به کارها و شکایات آنها، شخصاً رسیدگی می‌نمود.
آن حضرت نان جو مصرف می‌کرد و از غذاهای لذیذ تناول نمی‌کرد، و می‌فرمود: «عَلِّلِ النَّفْسَ بِالْقُنُوعِ وَإِلّا طَلَبَتْ مِنْکَ فَوْقَ ما یَکْفیها» یعنی نفست را با قناعت مداوا و علاج کن، و الاّ بیشتر از آنچه را که برای او کافی باشد, از تو درخواست و تقاضا می‌کند.
ببینید آن حضرت با اینکه زمامدار جامعه اسلامی بود، لباس خود را وصله می‌زد؛ جامه وصله‌دار می‌پوشید و می‌فرمود: «یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَتَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَیَقْتَدی بِهِ الْمُؤْمِنُون» قلب انسان به‌وسیله لباس کهنه و مندرس، فروتنی می‌یابد، و نفس امّاره رام انسان می‌شود و مؤمنان از این روش درس و سرمشق می‌گیرند.
غرض اینکه امیرالمؤمنین علی علیه السلام نسبت به فقرا و نیازمندان جامعه اهتمام ویژه‌ای داشتند و به مسئولان و کارگزاران حکومت نیز همواره این توصیه را داشتند که این قشر از مردمان جامعه باید مورد توجه باشند.
امروز هم نیاز اصلی جامعه و نظام مقدّس ما همین است. باید مسئولان عزیز به این امر توجه ویژه داشته باشند. طبق روایت شریف «من لا معاش له لا معاد له», کسی که معیشت نابسامانی داشته باشد، نمی‌تواند به معنویات و مسائل اخروی توجه کند، زیرا همه وقتش را به دنبال این است که لقمه نانی پیدا کند تا سیر شود.
جامعه‌ای که مردمانش فقیر و تنگدست باشند، هیچ قید و بندی ندارد و ممکن است دست به انواع فساد بزند تا فقر خود را رفع کند. بنابراین مسئولان باید بدانند که ابتدا باید وضعیت مادی و معیشتی مردم را سامان بخشید؛ سپس از آنها انتظار معنویات داشت.
* تکالیف و حقوق متقابل مردم و مسئولان در حکومت اسلامی در سیره امیرمؤمنان علیه السلام چگونه تبیین می‌شود؟
اگر بخواهیم به طور خلاصه تکلیف و حقوق متقابل مردم و مسئولان در حکومت و نظام اسلامی را بیان کنیم، حضرت امیرالمؤمنین علیه الصلاه والسلام همه مطلب را در دو سطر بیان فرموده‌اند:
«انَّ لی عَلَیکمْ حَقّاً وَ لَکمْ عَلَی حَقّ. فَامّا حَقُّکمْ عَلَی فَالنَّصیحَهُ لَکمْ وَتَوْفیرُ فَیئِکمْ عَلَیکمْ وتَعْلیمُکمْ کیلا تَجْهَلوا وَ تَأدیبُکمْ کیما تَعْلَمَوا. وَ أمّا حَقّی عَلَیکمْ فَالْوَفاءُ بِالْبَیعَهِ وَ النَّصیحَهُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغیبِ وَ الْاجابَهُ حینَ ادْعوکمْ وَ الطّاعَهُ حینَ امُرُکمْ»
مسئولان موظف به تأمین رفاه مردم و فقرزدایی از جامعه هستند
اولین وظیفه مسئولان در حکومت اسلامی، خیرخواهی و دلسوزی برای همه مردم و آماده سازی زمینه‌های نیل به سعادت و خوشبختی است. وظیفه بعدی، تأمین رفاه مردم و فقرزدایی از جامعه است که مسئولان باید اهتمام ویژه داشته باشند. تعلیم و آموزش و تربیت همگانی، وظیفه‌های بعدی کارگزاران در نظام اسلامی است تا جهل و جهالت و فساد و بداخلاقی را از جامعه برطرف و محو کنند.
امیرمؤمنان ارواحنا فداه در ادامه پس از آن که حاکمان تکالیفشان را نسبت به مردم و جامعه اجرایی و عملی کردند به حقوق حاکمان و تکلیف مردم نسبت به آنان اشاره نموده و می‌فرمایند: وفاداری به پیمانی که با کارگزاران حکومت بستند؛ خیرخواهی و پند و اندرز دلسوزانه مسئولان؛ پاسخ به دعوت کارگزاران و زمامداران حکومت اسلامی و اطاعت از قوانینی که توسط کارگزاران نظام اسلامی بر پایه قوانین اسلامی وضع می‌شود از وظایف مردم نسبت به نظام اسلامی است.
غرض اینکه روز عید غدیر، روز درس‌گرفتن از تعالیم و آموزه‌های مکتب غدیر در ابعاد فردی و اجتماعی است و همگان در همه اقشار و اصناف از مردم و مسئولان باید غدیر را بشناسند، صاحب آن و سیره او را مطالعه و دقّت کنند تا بتوانند با الگوگرفتن از گفتار و رفتار ایشان به حیات طیّبه و زندگی سعادتمندانه دنیا و آخرت نایل گردند.
عضو جامعه مدرسین حوزه: متولیان دین سبک زندگی رضوی را درجامعه ترویج دهند.
آیت‌الله محسن فقیهی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی قم فردا ضمن تبریک دهه کرامت با اشاره به اینکه امام رضا(ع) در تمام ابعاد برای جامعه الگو است، اظهار داشت: باید مسئولان و متولیان دین در ترویج معارف اهل بیت(ع) و نهادینه‌سازی ارزش‌های اسلامی در جامعه اهتمام بیشتری داشته باشند.
وی ادامه داد: برخی از ائمه به صورت علنی و برخی هم به صورت سیاسی با دشمنان اسلام و طاغوتیان مبارزه می کردند که امام رضا(ع) در اینز مینه فعال بودند.
این استاد برجسته حوزه با اشاره به اینکه ائمه در کنار بیان احکام و دستورات الهی مبارزات سیاسی خود را هم ادامه می دادند خاطرنشان کرد: امام رضا(ع) نقش زیادی در آگاه‌سازی مردم زمان خودش داشت به‌طوری‌که روشنگری که ایشان می‌کرد در جامعه‌ای اسلامی زبانزد بود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه دهه کرامت با ولادت حضرت معصومه(س) شروع می شود، گفت: طبق آن مطالبی که در روایات آمده است حضرت معصومه از شخصیت و جایگاه والایی برخوردار هستند.
آیت الله فقیهی خاطرنشان کرد: در روایتی آمده است هر کسی قبر حضرت معصومه(س) را زیارت کند بهشت بر او واجب است، اینها حاکی از مقام بالای این بانو می باشد و وظیفه هم ما می باشد که از این زیارتگاه و بارگاه استفاده معنوی ببریم .
وی اضافه کرد: بانوان در این دهه کرامت که به مناسبت ولادت خانم فاطمه معصومه(س) منعقدشده است توجه بیشتری به کرامت ها، شخصیت ها و ارزش ها انسانی و اسلامی خود داشته باشند و بدانند که دارای ارزش ویژه ای هستند.
عضو جامعه مدرسین در خاتمه تاکید کرد: بانوان مسئله حجاب و عفاف و حیا را در بین خود و خانواده گسترش دهند تا پیرو حضرت فاطمه معصومه(س) باشند.
آیت الله فقیهی: لایحه حجاب ریشه ای نیست و نتیجه ای ندارد.
حوزه/ عضو جامعه مدرسین حوزه گفت: لایحه حجاب ریشه ای نیست و نتیجه ای ندارد. مسئولان باید ماده فساد را از بین ببرند نه اینکه صرفا کارهای روبنایی کنند. با جریمه فرد بی حجاب، او می گوید اگر پول می خواستید زودتر می گفتید خودم به شما صد تومان می دادم!
به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت الله محسن فقیهی با اشاره به لایحه عفاف و حجاب گفت: لایحه حجاب ریشه ای نیست و نتیجه ای ندارد. مسئولان باید ماده فساد را از بین ببرند نه اینکه صرفا کارهای روبنایی کنند. با جریمه فرد بی حجاب، او می گوید اگر پول می خواستید زودتر می گفتید خودم به شما صد تومان می دادم!
وی افزود: ما در بحث پیش گیری از ظلم گفتیم که دفع المنکر واجبٌ، حذف ماده الفساد باید انجام بگیرد، در جامعه بیش تر می گوییم: امربه معروف و نهی از منکر. ما می گوییم بالاتر از این : دفع المنکر واجب است.
عضو جامعه مدرسین حوزه ادامه داد: حوزه های علمیه وظیفه دارند دفع منکر کنند. وزارت فرهنگ ما و وزارت آموزش و پرورش ما باید کار کنند و بچه ها را خوب تربیت کنند که گناهی در جامعه وجود پیدا نکند، فرهنگ غربی در جامعه وجود پیدا نکند. نه اینکه بگذاریم وجود پیدا بکند بعد بگوییم آقا چرا این گناه را انجام داد.
وی گفت: این فرهنگی که بچه های ما در مدارس با آن تربیت شدند فرهنگ غربی است که در مدارس حاکم بوده است. متأسفانه در این چهل سال هم با این فرهنگ مبارزه نشده است. فرهنگ ما هنوز همان فرهنگ است. درس های ما هنوز همان درس هاست.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم افزود: دفع المنکر نکردیم، فقط رفع المنکر کردیم. ماده فساد را از بین نبردیم، بلکه باید قبل از هر چیزی ماده فساد را از بین ببریم . وزارت فرهنگ و آموزش و پرورش موظفند عقاید اسلامی و فرهنگ اسلامی را به بچه ها یاد بدهند.
ضرورت استفاده از فضای مجازی در راستای جهاد تبیین
حوزه/ درباره ترکیب واژه جهاد و تبیین باید گفت: معنای هر یک از این دو به‌تنهایی مشخص است و وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند یعنی باید این تبیین را به صورت جهادی انجام داد و با همه تلاش وارد شد. نباید این کار حالت اداری و رفع تکلیفی داشته باشد بلکه باید حالت جهادی داشته باشد.
به گزارش خبرگزاری حوزه، بدون تردید جهاد تبیین یکی از نیازهای اساسی امروز جامعه است و در این میان حوزه‌های علمیه همواره به عنوان متولی اصلی و مرجع رسمی تبیین ارزش‌ها و تثبیت باورهای دینی در جامعه به حساب می‌آیند و علمای بزرگ شیعی برای در امان ماندنِ حقایق ناب اسلامی از تحریف و تقطیع و…، زحمات فراوانی متحمّل شده‌اند تا جایی‌که با تحمل رنج‌ها و مرارت‌های بسیاری توانسته‌اند آن دست‌آوردها را به روش درست و بیانی صادق روایت و تبیین نمایند؛ بر همین اساس، نقش و جایگاه حوزه‌های علمیه و روحانیت در مسئله جهاد تبیین، در گفت‌وگو با آیت‌الله محسن فقیهی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
* با توجه به هجمه‌های گسترده دشمنان علیه مبانی اسلام و انقلاب، نقش حوزه‌های علمیه و روحانیت در خنثی‌سازی این هجمه‌ها و توطئه‌ها چیست و در چه زمینه‌ها و بسترهایی می‌تواند این نقش را ایفا کند؟
روحانیت برای خنثی‌سازی شبهات دشمن، اولاً باید بیش از پیش خود را به سلاح علم تجهیز کند؛ چرا که اگر علم کافی نداشته باشد، نمی‌تواند از مبانی دینی دفاع کند. مخصوصاً که شبهه‌کنندگان گاهی از افراد اهل علم هستند و شخصی می‌تواند به آنها پاسخ دهد که از جهت علمی مسلط باشد و متوجه مغالطات کلام آنها بشود.
ثانیاً روحانیت بعد از کسب علم باید به موضوعات اطلاع کافی داشته باشد. مثلاً بداند کشور ایران در طول این سال‌های پس از انقلاب چه پیشرفت‌هایی داشته و در چه زمینه‌هایی رشد کرده و در چه زمینه‌هایی مشکل دارد. اگر به این موارد علم نداشته باشد، امکان دفاع نخواهد داشت.
ثالثاً روحانیت بعد از تسلط علمی و بعد از علم به موضوعات، باید به میان مردم رفته و آنها را با زبان نرم قانع کند. یعنی با بیان شیوا و روان و استدلالی و با ضمیمه اخلاق نیکو از مبانی دینی دفاع کرده و با تبیین دست‌آوردهای انقلاب، آنها را به آینده امیدوار کند. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که نباید در تعریف و تمجید از انقلاب زیاده‌روی کرد؛ یعنی اگر واقعا در بعضی جاها مشکل وجود دارد صادقانه بگوییم مشکل وجود دارد. در غیر این صورت با توجه به واضح بودن برخی مشکلات، مردم احساس خواهند کرد ما در صدد توجیه هستیم و این باعث می‌شود سخنان ما مقبول واقع نشود.
رابعاً روحانیت علاوه بر این کارها باید از لحاظ رسانه‌ای نیز قوی عمل کند؛ زیرا گاهی شبهه دشمن در سطح وسیعی پخش می‌شود ولی پاسخ آن، به صورت محدود داده می‌شود و افراد زیادی شبهه را می‌شنوند ولی پاسخ را دریافت نمی‌کنند که این نیاز به کار رسانه‌ای قوی دارد.
* موفقیت در جهاد تبیین به چه پیش‌نیازها و الزاماتی نیاز دارد؟ حوزه برای ورود به میدان جهاد تبیین باید مجهز به چه ابزار، امکانات و استعدادهایی باشد؟
اولاً تسلط علمی نیاز دارد چون برخی شبهات از سوی عالمان است و با مبانی علمی همراه است که طبیعتاً پاسخ به آنها تسلط علمی نیاز دارد.
ثانیاً اطلاع از موضوعات و دست‌آوردهای انقلاب، چون برای پاسخ به برخی شبهات نیاز است که از دست‌آوردها اطلاع داشت تا بتوان به شبهه جواب داد. مثلا وقتی شخصی می‌گوید انقلاب کاری نکرده است یا اینکه می‌گوید موشک چه فایده ای دارد، با اطلاع دقیق از دست‌آوردهای نظام و با اطلاع از میزان بازدارندگی موشک‌ها از حمله دشمن، می‌توان به این شبهه پاسخ داد. در این زمینه خوب است که گاهی طلاب را برای بازدید از برخی دست‌آوردها ببرند تا از نزدیک با پیشرفت‌های کشور آشنا شوند. ثالثاً از جهت رسانه‌ای باید قوی باشیم؛ چون امکان دارد بهترین جواب را داشته باشیم ولی نتوانیم آن را به دست مخاطبین برسانیم و یا اینکه به صورت ضعیف برسانیم که این موجب تقویت شبهه می‌شود.
* رمز موفقیت در جهاد تبیین چیست؟
رمز موفقیت اولاً صدق نیت است. واقعا نیت الهی باشد و در راستای حفظ دین مردم از حکومت اسلامی دفاع کنیم.
ثانیاً تلاش مستمر و جهادی لازم است؛ یعنی واقعاً هر کاری از دستمان بر می‌آید انجام دهیم و خستگی‌ناپذیر کار کنیم.
ثالثاً مراقب باشیم گرفتار مبالغه نشویم. اگر در تبیین دست‌آوردها بخواهیم مبالغه کنیم و بیش از آنچه هست بگوییم، مردم نسبت به موارد درست نیز شک می‌کنند و این اثر معکوس دارد. باید هرجا واقعا مشکلی وجود دارد صادقانه بگوییم و در صدد حل آن مشکل برآییم.
رابعاً، با توجه به اینکه نقطه ثقل کار دشمن بحث اقتصادی است و با برهم زدن بازار ارز و ایجاد تحریم و… موجب آشفتگی در بازار کشور شده است، اولویت ما باید بحث اقتصادی باشد. اگر بتوانیم در جهت اقتصادی، کشور را پیش ببریم و پاسخ مناسبی برای شبهات داشته باشیم، بسیاری از شبهات حل می‌شود. چون شبهات علمی مربوط به افراد خاصی است ولی بحث اقتصادی و گرانی و کاهش ارزش پول ملی، چیزی است که تمام مردم آن را لمس می‌کنند. در نتیجه این مسأله باید در اولویت باشد.
* مبانی قرآنی و روایی بر ضرورت جهاد تبیین چیست؟ و ترکیب واژه «جهاد» با موضوع «تبیین»، چه معنا و مفهومی را در پی دارد؟
خداوند متعال در آیه ۱۵۹ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: ]إِنَّ الَّذینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی‌الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُون[ این آیه اشاره به کسانی دارد که با وجود اطلاع از مشخصات پیامبر؟ص؟ و یافتن نشانه‌های صدق نبوت او، آن را کتمان کرده و برای مردم بیان نکردند که خداوند لعنت خود و همه لعن کنندگان را برای آنها قرار داده است. این آیه اختصاصی به مورد یاد شده ندارد و مفهوم گسترده‌ای دارد. اگر کسی با وجود اطلاع از دست‌آوردهای انقلاب و علم به حقانیت آن، محاسن انقلاب را نگوید و آن را کتمان کند، مشمول لعن خواهد بود. این آیه می‌تواند یک مبنای قرآنی باشد؛ البته آیات دیگری نیز با این مضمون داریم.
اما از جهت روایی، امیرالمؤمنین (ع) در خطبه ۵۰ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ یُخَالَفُ فِیهَا کِتَابُ اللَّهِ وَ یَتَوَلَّی عَلَیْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَی غَیْرِ دِینِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزَاجِ الْحَقِّ لَمْ یَخْفَ عَلَی الْمُرْتَادِینَ وَ لَوْ أَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْبَاطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَلْسُنُ الْمُعَانِدِینَ وَ لَکِنْ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی الشَّیْطَانُ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ یَنْجُو الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنی»
ترجمه: «همانا ابتدای ظهور فتنهها هواهایی است که پیروی می‌شود، و احکامی که در چهره بدعت خودنمایی می‌کند. در این فتنهها و احکام با کتاب خدا مخالفت می‌شود، و مردانی مردان دیگر را بر غیر دین خدا یاری و پیروی مینمایند. اگر باطل از آمیزش با حق خالص می‌شد راه بر حق‌جویان پوشیده نمیماند و اگر حق در پوشش باطل پنهان نمیگشت، زبان دشمنان یاوه‌گو از آن قطع میگشت. ولی پارهای از حق و پارهای از باطل فراهم شده و در هم آمیخته می‌شود، در این وقت شیطان بر دوستانش مسلط می‌شود، و آنان که لطف حق شامل‌شان شده نجات مییابند..» (ترجمه انصاریان)
از این روایت به‌خوبی مشخص است که منشأ فتنه، آمیختگی حق با باطل است، کاری که شبهه‌افکنان انجام می‌دهند و از کاه، کوه می‌سازند. برخی با دیدن یک مشکل در گوشه‌ای از کشور، آن را طوری وانمود می‌کنند که گویا بحران بزرگی در کشور به وجود آمده است. پس مخلوط شدن حق با باطل می‌تواند منشأ فتنه شود و طبیعتا برای رفع این فتنه باید با تبیین درست، حق و باطل را از هم جدا کرد تا موجب شبهه نشود.
اما درباره ترکیب واژه جهاد و تبیین نیز باید گفت: معنای هر یک از این دو به‌تنهایی مشخص است و وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند یعنی باید این تبیین را به صورت جهادی انجام داد و با همه تلاش وارد شد. نباید این کار حالت اداری و رفع تکلیفی داشته باشد بلکه باید حالت جهادی داشته باشد.
* به نظر حضرتعالی آسیب‌ها و موانع احتمالی موجود در سر راه تحقق حداکثری «جهاد تبیین» چیست؟
یکی از موانع تحقق جهاد تبیین عدم اعتقاد است؛ یعنی وقتی شخصی خودش هنوز در حقانیت این انقلاب شک دارد و با دیدن برخی مشکلات اقتصادی به تردید افتاده باشد، دیگر نمی‌توان انتظار داشت جهاد تبیین کند. مانع دوم، وجود مشکلات اقتصادی است یعنی الان شرایط به‌گونه‌ای است که اگر در هر زمینه‌ای هم بهترین دفاع را از انقلاب داشته باشیم، معمولا طرف مقابل با استناد به قیمت ارز و بی‌ثباتی بازار، انقلاب را متهم به ناکارآمدی می‌کند. مانع سوم نیز عدم درک ضرورت جهاد تبیین است؛ یعنی ممکن است برخی خودشان اعتقاد به انقلاب هم داشته باشند ولی ضرورت جهاد تبیین را درک نکرده باشند که این موجب عدم اقدام در این زمینه می‌شود.
* نقش جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و اعضای محترم آن در جهاد تبیین چیست؟
جامعه مدرسین باید هنگام بروز اتفاقات، واکنش به‌موقع و مناسب داشته باشد و به دفاع از ارزش‌های انقلاب بپردازد. همچنین اعضای جامعه مدرسین با توجه به اینکه هر کدام از آنها از اساتید بزرگ حوزه علمیه هستند و در جامعه از مقبولیت برخوردارند، بهتر است هر کدام از آنها علاوه بر اینکه شاگردانشان و اطرافیانشان را به جهاد تبیین تشویق می‌کنند، خودشان نیز به این مهم اقدام نمایند تا هم موجب تشویق سایرین گردد و هم اینکه بیان آنها گاهی اثری دارد که در بیان شخص دیگر شاید نباشد. یعنی مردم وقتی ببینند عالم بزرگ شهرشان موضعی گرفته، اعتماد بیشتری پیدا می‌کنند و دلگرم می‌شوند.
* با توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی، بایسته‌ها و ضرورت‌های حضور روحانیت در این فضا چیست؟
با پیشرفت تکنولوژی و دست‌آوردهای نوین فن‌آوری، نوع ارتباط اجتماعی بشر نیز گونه‌های مختلفی را تجربه می‌کند و گاهی این نوع از روابط بر گونه‌های سابق و سنّتی غلبه می‌یابد. خلقت بشر به‌گونه‌ای است که نیازمند روابط اجتماعی است؛ از این‌رو سعی دارد که ایجاد این روابط را در قالبی راحت، جذاب و تأثیرگذار داشته باشد. فضای مجازی بسیاری از دشواری‌های فضای بیرونی مانند فاصله مکانی را از بین برده و دسترسی افراد به سایر انسان‌ها و اطلاعات را در کمترین زمان و هزینه فراهم کرده است.
فضای مجازی نیز مانند هر نوع رابطه اجتماعی یا کسب اطلاعات، ثمرات و آفاتی دارد که می‌تواند در ایجاد ایمان، فرهنگ، اقتصاد، سیاست و … تأثیر مثبت یا منفی داشته باشد. هر کدام از این ابعاد در زندگی انسان، باعث سعادت یا شقاوت او در دنیا و آخرت است. هدف خداوند متعال از ارسال رسل و انزال کتب، هدایت بشر در تمام زندگی برای رسیدن به کمال و سعادت است. در عصر حاضر، عالمان دینی، وارثان انبیای الهی هستند که باید همچون چراغی، مسیر حرکت را برای بشریت روشن کنند تا در تاریکی گمراهی به تباهی کشیده نشوند.
همگام با رشد فن‌آوری و شکل‌گیری گونه‌های جدید ارتباطی، ضروری است که عالمان دینی نیز با فراگیری مهارت‌های نوین، برای عمل به رسالت الهی، خود را برای آگاهی‌بخشی، رفع جهالت و مقابله با اندیشه‌های گمراهی‌بخش، روزآمد کنند. اگر روحانیت در این فضا حضوری نداشته باشد، گروه بزرگی از مخاطبان به‌ویژه نسل جدید را از دست داده و به‌یقین لشکر باطل، محیط را برای جولان خود خالی از مبارز می‌یابد و جامعه انسانی را به انحراف خواهد برد. در این صورت است که ناحق، حق جلوه داده می‌شود و اعتقاد و ایمان آسمانی، جای خود را به انحرافات و خرافات شیطانی خواهد داد.
* آیا ورود به عرصه تبلیغ در فضای مجازی و نقش‌آفرینی در آن، به کارکرد اصلی روحانیت در تبلیغ چهره به چهره و حضور در محافل و محیط‌های اجتماعی، آسیب نمی‌رساند؟
محیط اجتماعی می‌تواند مصادیق متفاوتی داشته باشد که یکی از آنها فضای بیرونی و سنّتی است؛ پیشرفت فن‌آوری، محیط‌های جدید اجتماعی را ایجاد می‌کند تا بتواند به آسانی افراد با یکدیگر ارتباط بگیرند یا اطلاعات خود را افزایش دهند.
اینکه کارکرد اصلی روحانیت را منحصر در فضای بیرونی کنیم، ما را از رسالت روحانیت دور می‌کند. روحانیت وظیفه دارد که مردم را برای رسیدن به صراط مستقیم هدایت کند؛ برای این مهم نیاز است که با جامعه، ارتباط داشته باشد. هرجایی که جامعه وجود دارد و ابعاد زندگی انسان مانند معتقدات، فرهنگ‌ها، سیاسات و … شکل می‌گیرد، حضور روحانیت نیز برای جهت‌دهی، ضروری است؛ خواه فضای مجازی باشد یا فضای بیرونی.
در عصر حاضر، فضای مجازی چنان با زندگی انسان‌ها عجین شده که زندگی بدون آن مشکل خواهد بود. اکنون فضای مجازی، جنبه حقیقی به خود گرفته و گاه تأثیرش بر زندگی افراد بیشتر از فضای بیرونی است؛ بنابراین یکی از کارکردهای اصلی روحانیت تبلیغ فردبه‌فرد در فضای مجازی و حضور در محافل و اجتماعات مجازی است تا عرصه را برای دشمن، خالی نگذارد. گاه نیاز است که روحانیت با روش‌های سنتی، دین اسلام را تبلیغ کند و گاه نیاز است که با شیوه‌های نوین با گروه دیگری از مخاطبان، ارتباط داشته باشد و تبلیغ نماید.
* از چه آیات و روایاتی می‌توان وجوب شرعی حضور جبهه انقلاب و به‌طور خاص حوزه‌های علمیه را در فضای مجازی استنباط کرد؟
عصر حاضر شاهد جنگی به‌مراتب شدیدتر، سخت‌تر و پیچیده‌تر میان لشکریان حق و لشکریان شیطان است. در هر جنگی علاوه بر اینکه جنگ‌آوران باید ورزیده باشند، باید اسلحه و ابزار جنگی مناسب را نیز برای مقابله با دشمن داشته باشند. اگر این ابزار ضعیف باشد، مبارز محکوم به شکست است. این ضرورت ایجاب می‌کند که خود را در مقابل دشمن به روزآمدترین تجهیزات مجهز کنیم تا بتوانیم در میدان جنگ پیروز باشیم. به همین دلیل است که خداوند متعال در آیه ۶۰ سوره انفال ما را به این آمادگی امر می‌کند و می‌فرماید: ]وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ[. عالم دینی نه‌تنها باید دانش خود را افزایش دهد بلکه باید بتواند با استفاده از شیوه‌های گوناگون و در قالب‌های متفاوت، دانش خود را به‌گونه‌ای بیان و تبلیغ کند که جامعه هدف، پذیرای آن باشد.
ورود به چنین میدان مبارزه‌ای نیازمند آشنایی دقیق به آن است؛ از این‌رو نیاز است که مبلّغان این عرصه، به نکاتی توجه جدّی داشته باشند:
الف) تهذیب و تقوا: داشتن تهذیب و تقوای مناسب برای ورود به هر فضای تبلیغی برای مبلّغ ضروری است. اگر مبلغ از تهذیب کافی برخوردار نباشد، با حضور در فضای گسترده مجازی ممکن است مقهور شود و از تفکرات و محتوای نامناسب موجود، متأثّر شود؛ بنابراین نخستین شرط ورود به چنین فضایی، تهذیب و مراقبه مدام است. کسی که خود مهذّب نباشد، نمی‌تواند دیگران را به صراط مستقیم هدایت کند.
ب) بصیرت: عالم دینی باید بصیرت را در خود افزایش دهد تا بتواند با آگاهی و شناخت، در فضای مجازی قدم بگذارد و با دشمن مقابله کند.
ج) سواد رسانه‌ای: شناخت ابزار، کارکردهای آن و شیوه‌های تأثیرگذاری در فضای مجازی برای هر مبلّغ دینی، ضروری است. اگر سواد بازخوانی مفاهیم و استفاده از این فضا وجود داشته باشد، می‌توان حربه‌های دشمن را شناخت و بهترین و بیشترین تأثیر را بر مخاطب داشت.
* با توجه به رویکرد حوزه در سال‌های اخیر، مبنی بر حضور مؤثر در فضای مجازی، و همچنین لزوم آشنایی طلاب با این فضا جهت نقش‌آفرینی در آن، نظر شما در خصوص وارد کردن برخی سرفصل‌های آموزشی مرتبط با فضای مجازی و سواد رسانه‌ای، در دروس عمومی حوزه چیست؟
آموزش در حوزه‌های علمیه، مقتضیاتی دارد که تغییر در آن ممکن است تأثیرات نامناسبی داشته باشد که نیازمند احتیاط و بررسی دقیق است. از طرفی اهداف و چشم‌انداز آینده هرکدام از طلاب بر اساس استعداد و علاقه‌ها متفاوت است؛ ازاین‌رو تشویق آنان به فراگیری این دانش‌ها و ایجاد فضای یادگیری، بسیار مفید است؛ اما لزوم آن به‌عنوان ماده درسی شاید تأثیر خوبی نداشته باشد. اگر کاری کارشناسی نشود و بخواهد بر اساس آزمون و خطا باشد، ممکن است آثار جبران‌ناپذیر داشته باشد؛ بنابراین بررسی دقیق و کارشناسی آن ضروری است.
بسم الله الرحمن الرحیم انالله و انا الیه راجعون جناب آقای سردار دکتر رضا سیف‌الهی درگذشت همسر مؤمنه و گرامیتان موجب تاثّر گردید. فقدان ایشان را به حضرتعالی، فرزندان محترم و دیگر بازماندگان تسلیت عرض می‌کنم و علو درجات، رحمت و مغفرت الهی را برای ایشان از خداوند متعال مسألت می‌نمایم. قم المقدسه محسن فقیهی ۱۲ رمضان ۱۴۴۴
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
جناب آقای سردار دکتر رضا سیف‌الهی
درگذشت همسر مؤمنه و گرامیتان موجب تاثّر گردید. فقدان ایشان را به حضرتعالی، فرزندان محترم و دیگر بازماندگان تسلیت عرض می‌کنم و علو درجات، رحمت و مغفرت الهی را برای ایشان از خداوند متعال مسألت می‌نمایم.
قم المقدسه
محسن فقیهی
۱۲ رمضان ۱۴۴۴