خارج فقه ۴۱ (قمار: بازار بورس)
موضوع: مکاسب محرمه/ قمار /بازار بورس
خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث قمار در مساله بازار بورس بود. گفتیم برخی از علماء به آیات ﴿… أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْع …﴾ [۱] ، ﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُم …﴾[۲] و ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ …﴾[۳] استدلال کردهاند و گفتهاند که بازار بورس از عقود شرعیه و بیع است. فرمایشات مقام معظم رهبری را نیز بیان کردیم.
اشکالبرخی از علماء اشکالاتی در مورد بازار بورس مطرح کردهاند:
اشکال اول: بازار بورس موجب احتکار میشود؛ زیرا ممکن است یکی از کارهای بورس این باشد که اجناسی را بخرند و نفروشند تا گران شود و در زمان گرانی بفروشند که این موجب ضرر و گرانی برای مردم است. جواب این اشکال:
اولاً اکثر فقها گفتهاند که احتکار در گندم، جو، زبیب، تمر، دهن و ملح است و در غیر اینها احتکار حرام محقق نمیشود. حرمت احتکار منحصر در این موارد خاص است.
ثان
ی
اً احتکار در صورتی است که آن کالا در جامعه وجود نداشته باشد؛ ولی اگر افراد دیگری در جامعه هستند و این کالا را عرضه میکنند، احتکار صدق نمیکند. مثلاً اگر شما با فکر اقتصادیتان به این میرسید که سال بعد قرار است این جنس گران شود و آن را خریداری میکنید و نگهداری میکنید تا سال آینده بفروشید، ولی افراد دیگری در بازار این کالا را عرضه میکنند، احتکار صدق نمیکند.
به نظر ما موضوع احتکار در زمانها و مکانهای مختلف، تغییر میکند. زمانی گندم، جو و… بوده است، ولی امروزه مایحتاج عمومی تغییر کرده و شیرخشک برای کودکان، داروها و… موضوع احتکار است. ملاک در احتکار اختلال نظام معاش مسلمین است؛ یعنی با انبار کردن کالا، کاری کنید که مایحتاج مردم به آسانی به دستشان نرسد و باعث اضرار به مردم شود. اما اگر انبار کردن شما باعث اضرار مردم و گرانی نشده است، احتکار صدق نمیکند. پس اشکال اول وارد نیست و هر بازار بورسی باعث احتکار نمیشود.
اشکال دوم: در بورس غرر وجود دارد؛ زیرا ممکن است شخصی سهم کارخانهای که آن را ندیده و از آن اطلاعی ندارد را با جهالت بخرد. در حالی که « نهی النبی عن بین الغرر»
جواب اشکال این است:اولاً علم به عوضین که در معامله شرط است، مربوط به مشتری است. یعنی گاهی مشتری تحقیق میکند و با علم چیزی را میخرد و گاهی مشتری بدون تحقیق و با جهالت چیزی را میخرد. رفع این جهالت بر عهده مشتری است و کلیت ندارد. مشتری میتواند علم پیدا کند یا به کسی وکالت بدهد.
ثان
ی
اً
آیا در بورس قدرت بر تسلیم و تسلّم وجود دارد؟ عرفا تسلیم و تسلّم در بورس محقق میشود و سند قانونی به نام مشتری صادر و مبلغ به حساب فروشنده واریز میشود.
فرق بورس و قمار۱. قمار أکل مال بالباطل است و شما کاری انجام ندادهاید و میخواهید در مقابل بازی با شطرنج یا…پول دریافت کنید؛ ولی در بورس تجارت محقق میشود و با خرید سهام شرکت تولیدی، در تولید شریک میشوید.
۲. قمار گاهی موجب اختلال نظام مسلمین میشود؛ ولی بورس اینطور نیست.
در قمار تمام ثروتها به جیب عدهای میرود وعدهای نیز فقیر و بیچاره میشوند؛ ولی در بورس همه میتوانند شریک شوند و اختصاص به گروه خاصی ندارد.
قول دوم: حرمت و بطلانشهید صدر (ره) میفرمایند: «الکسب لا یجوز بدون عمل مباشر کعمل الأجیر أو منفصل؛ کما فی أدوات الإنتاج[۴] و العقارات[۵] و نحوها[۶] ؛ فإنّ التجاره فرع من الإنتاج و أنّ الربح الذی یحصل علیه التاجر یجب أن یکون فی مقابل خدمه یؤدّیها و أمّا مجرّد النقل و الإنتقال للنقد فلا یجوّز الحصول علی الربح. إنّ التجاره علی قسمین: مادّیّه و قانونیّه. التجاره المادّیّه هی نقل الأشیاء و البضائع من مکان إلی مکان آخر. و التجاره القانونیّه هی مجرّد نقل الملکیّه من شخص إلی شخص آخر بواسطه العقود. لا یصحّ الحصول علی الربح من التجاره القانونیّه إذا لم تکن مقترنهً بالتجاره المادّیّه»[۷] .
کاسبی با پول انجام نمیشود. باید کار کرد؛ مثلاً احداث کارخانه، زراعت و… . پول تاجر باید در مقابل کاری باشد. سودی که از جابجایی پول بهدست میآید، درست نیست. باید عملی انجام دهید تا درآمدی کسب کنید.
تجارت دو نوع است:
۱.
تجارت مادی: وقتی شما از میدان میوه میخرید، میآورید و سرکوچه میفروشید، با توجه به اینکه آنها را از جای دوری به جای نزدیکی آوردهاید و نقل مکانی محقق شده، میتوانید از آن، درآمد کسب کنید.
۲.
تجارت قانونی: انتقال ملکیت از شخصی به شخص دیگری به واسطه عقود. اگر تجارت قانونی همراه تجارت مادی باشد، کسب سود از آن اشکالی ندارد؛ مثلاً خانه را رنگ میکنید و آن را میفروشید. اما کسب سود از تجارت قانونی بدون تجارت مادی، صحیح نیست.
علماء این فرمایش شهید صدر را قبول ندارند و به آن فتوا ندادهاند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!