خارج فقه ۳۱ (قمار: بازی با غیر آلات قمار بدون رهان)

موضوع: مکاسب محرمه/قمار /بازی با غیر آلات قمار بدون رهان

خلاصه جلسه گذشتهصحبت در بحث قمار بود و اینکه آیا قمار از گناهان کبیره است یا از گناهان صغیره؟ در جلسه قبل فرمایش شهید‌ ثانی (ره) را نقل کرده‌ایم که ایشان می‌فرمود: قمار گناه صغیره است و مضّر به عدالت نیست مگر اینکه اصرار بر آن داشته باشد و اگر اصرار بر این گناه کنند، مرتکب گناه کبیره می‌شوند.[۱]

در مقابل، مشهور و اکثر علما فرموده‌اند: «قمار گناه کبیره است». برای این مدعا به آیات قرآن و روایات متعدّدی استدلال شداست. البته برخی از این روایات مؤیّد هستند و نمی‌توان به‌عنوان دلیل به آن‌ها استدلال کرد؛ چون این روایات سند قابل قبولی ندارند و کافی نیست. همچنین دلالت این روایات ضعیف است، برخی از این روایات که مؤید هستند را ذکر می‌کنیم؛
مؤیّد اول«عن عدّه من أصحابنا، عن سهل[۲] بن زیاد، عن محمّد بن عیسى[۳] ، عن یونس[۴] ، عن الحسین بن عمر بن یزید[۵] ، عن أبی عبد الله (ع) قال: یغفر الله فی شهر رمضان إلّا لثلاثه صاحب مسکر أو صاحب شاهین ، أو مشاحن»[۶] .

امام صادق (ع) فرمود: خداوند در ماه رمضان همه را می‌بخشد مگر کسانی که شراب می‌خورند، کسانی که شطرنج‌بازی کنند و کسانی که در دین بدعت بگذارند، بخشیده نمی‌شوند.سند روایت ضعیف است؛ چون یکی از سلسله راویان مهمل بود.ازلحاظ دلالت هم به نظر می‌رسد که لفظ (صاحب) یعنی کسی که همیشه شطرنج‌بازی می‌کند.بنابراین هم اشکال سندی به این روایت وارد است و هم از لحاظ دلالی مشکل دارد اما به عنوان مؤیّد می‌شود به این روایت استناد کرد.
مؤیّد دوم«عنه[۷] ، عن أبیه[۸] عن ابن أبی عمیر[۹] ، عن محمّد بن الحکم أخی هشام بن الحکم[۱۰] ، عن عمر بن یزید[۱۱] ، عن أبی عبد الله (ع) قال إنّ لله عزّ وجل فی کلّ لیله من شهر رمضان عتقاء من النار إلّا من أفطر على مسکر أو مشاحن أو صاحب شاهین قلت وأیّ شیء صاحب الشاهین ؟ قال: الشطرنج»[۱۲] .

امام صادق (ع) فرمود: خداوند در ماه رمضان هر شب عده‌ زیادی از مردم را از آتش نجات می‌دهد مگر کسانی که شراب می‌خورند، کسانی که در دین بدعت بگذارند و صاحب شاهین، سؤال کردم: صاحب شاهین چه کسی است؟ فرمود: آن‌هایی که مصاحب با شطرنج باشند.این روایت از نظر سند بهتر از روایت قبلی است؛ چون سلسله راویان قابل اعتماد هستند.از نظر دلالت این روایت هم بهتر از روایت قبلی است و منظور از مصاحب شطرنج یعنی کسی که شطرنج را ممارست، مداومت، همراهی و تکرار می‌کند.مؤیّد بودن این روایت به اعتبار کلمه (صاحب) است و کلمه صاحب در اینجا شاید اشاره به تکرار باشد و البته «جمله عتقاء من النار» خیلی دلالت بر کبیره‌ بودن گناه قمار نمی‌کند و دلالت آن واضح نیست.حضرت امام (ره) این روایت را در مکاسب محرمه[۱۳] ذکر کرده و فرمود است: این دو روایت هرچند در کسانی که ممارست در شطرنج دارند ظهور دارند لکن نوعی اشعار داشته و دلالت بر عظمت گناه دارند.

نکته: خیلی از این روایات که ذکر شد کلمه شطرنج در آن‌ها به کار رفته است درحالی‌که مدّعای ما این بود که هر قماری معصیت و گناه کبیره است؛ بنابراین احتمال دارد که کبیره ‌بودن، اختصاص به شطرنج داشته باشد و به سایر قمارها اختصاص نداشته باشد، چه کاری می‌توان کرد که سایر قمارها را در ردیف شطرنج قرار دهیم و کبیره ‌بودن سایر قمارها را اثبات کنیم؟

امام (ره)[۱۴] در جواب این سؤال، روایتی را نقل فرموده است که همه اقسام قمار در حکم همدیگر هستند و آن روایت صحیحه معمّر بن خلاد[۱۵] است که، امام رضا (ع) فرمود: نرد و شطرنج و اربعه عشر همه مثل هم هستند و هر چیزی که با آن قمار می‌شود قمار و میسر است و در حکم حرام است[۱۶] .

روایت دیگر: امام صادق (ع) نهی کرده‌اند از گردویی که بچه‌ها از قمار به دست می‌آوردند و فرمود: این گردوی به دست آمده، سحت است[۱۷] .

امام (ره) برای کبیره ‌بودن گناه قمار، روایت فضل بن شاذان و روایت اعمش[۱۸] را نقل می‌کنند که (سحت) گناه کبیره است و قمار هم در روایت به عنوان سحت مطرح شده است و ضمنا خود کلمه مَیسِر در روایت جزء کبائر است؛ بنابراین گردویی که از قمار به‌دست‌ می‌آید سحت است و سحت، گناه کبیره است پس قمار گناه کبیره است.

به نظر ما فرمایشات امام (ره) بسیار خوب است و قمار از گناهان کبیره است. حتی نیازی به این همه استدلال نبود بلکه کبیره بودن گناه قمار از همان آیه اول [۱۹] که به آن استدلال کرده‌ایم، اثبات می‌شود و اگر قدر متیّقن قمار[۲۰] باشد قطعا و یقینا از گناهان کبیره است.

[۱] مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، الشهید الثانی، ج۱۴، ص۱۷۷.

[۲] اختلافی است اما بنابراقوی امامی و ثقه است.

[۳] . امامی و ثقه است.

[۴] . امامی و ثقه است. و از اصحاب اجماع است.

[۵] مهمل است.

[۶] وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۷، ص۳۱۹، أبواب ما یکتسب به، باب۱۰۲، ح۶، ط آل البیت.

[۷] .امامی و ثقه است.

[۸] .اختلافی است اما بنابر اقوی امامی و ثقه است.

[۹] . امامی و ثقه است و از اصحاب اجماع است.

[۱۰] . اختلافی است اما ظاهرا امامی و ثقه است.

[۱۱] . عمربن یزید بیّاع السابری، امامی و ثقه است.

[۱۲] وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۷، ص۳۱۹، أبواب ما یکتسب به، باب۱۰۲، ح۴، ط آل البیت.

[۱۳] المکاسب المحرمه، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۲۹.

[۱۴] المکاسب المحرمه، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۲۹.

[۱۵] . «محمّد بن یعقوب عن محمّد بن یحیى عن أحمد بن محمّد عن معمر بن خلاد عن أبی الحسن ( علیه السلام ) قال: النرد والشطرنج والأربعه عشر بمنزله واحده وکل ما قومر علیه فهو میسر».

[۱۶] وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۷، ص۳۲۳، أبواب ما یکتسب به، باب۱۰۴، ح۱، ط آل البیت.

[۱۷] وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۱۷، ص۱۶۶، أبواب ما یکتسب به، باب۱۰۴، ح۶، ط آل البیت.

[۱۸] . «عن الأعمش عن جعفر بن محمّد ( ع) فی حدیث شرائع الدین ـ قال: والکبائر محرّمه، وهی … أکل السحت … والمیسر…» وسایل الشیعه ۱۵ :۳۳۱؛ح۳۴.

[۱۹] .سوره بقره، آیه۲۱۹. ﴿یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا﴾.

[۲۰] بازی با آلات معدّه قمار همراه با رهان باشد.