خارج اصول

موضوع: اجتهاد مطلق/تقسیمات اجتهاد/مبحث اجتهاد و تقلید

خلاصه جلسه گذشته: بیان شد که در بحث رجوع جاهل به عالم، مجتهد مطلق انفتاحی مشکلی ندارد، یعنی هم خودش باید به اجتهاد خودش عمل کند و هم دیگران می‌توانند از او تقلید کنند. مشکل در دو مورد است، یکی در مجتهد مطلق انسدادی است و دیگری در اصول عملیّه. صحبت در این است که آیا می‌توان از مجتهد مطلق انسدادی تقلید کرد؟ مرحوم آخوند[۱] و دسته‌ای از علما، نظرشان این است که از مجتهد مطلق انسدادی نمی‌توان تقلید کرد. چون رجوع جاهل به جاهل است نه رجوع جاهل به عالم، لذا نمی‌توان از او تقلید است.

به نظر ما: به این فرمایش از سه جهت اشکال وارد است:

اوّل: در بحث احکام، ما به دنبال معذر و منجّز هستیم نه علم؛ معذر یعنی چیزی که باعث عذر عند الله شود. منجّزیت و معذریّت با ادلّه و امارات و اصول عملیه حاصل می‌شود و انفتاحی و انسدادی بودن تأثیری ندارد.

دوّم: بناء عقلاء بر این است که جاهل به عالم رجوع می‌کند و فرقی نمی‌کند که عالم انفتاحی(عالم به حکم) باشد یا انسدادی(عالم به حجّت). البته مجتهد انفتاحی و انسدادی هر دو عالم به حجّت هستند و در احکام هم ما به دنبال حجت هستیم.

سوّم: در صورتی که عالم انسدادی اعلم باشد، چطور ممکن است که با وجود اعلم، به عالم رجوع شود؟ عرف عالم انسدادی که اعلم است را ترجیح می‌دهد.

چند اشکال در اینجا مطرح است:

اشکال اول: حجیّت برای ما فقط منجّز و معذّر است و باعث قطع نمی‌شود. لذا رجوع مقلّد به عالم انفتاحی هم در مواردی که به اصول عملیه رجوع می‌کند (باب علمی)، رجوع جاهل به عالم محسوب نمی‌شود، چه رسد به عالم انسدادی که در تمام مسائل طبق حجّت عمل می‌کند.

مرحوم آخوند به این اشکال جواب داده اند که: عالم انسدادی عالم به احکام است چون حجّت بر او تمام است، پس رجوع به عالم انسدادی هم رجوع به عالم است.[۲]

اشکال دوم: رجوع جاهل به عالم در مواردی که اماره معتبره ندارد و به اصول عملیّه رجوع می‌کند، رجوع به جاهل است.

مرحوم آخوند به این اشکال جواب می‌دهند که رجوع جاهل به عالم در این موارد بخاطر اطّلاع عالم است بر اینکه اماره شرعیه وجود ندارد و او نتوانسته بر اماره شرعیه اطلاع پیدا کند اما تعیین حکم عقل در این موارد در صورت وجود حکم عقل و جاری کردن اصول عملیّه در صورت عدم وجود حکم عقل، به عهده مجتهد است و رجوع جاهل به عالم محسوب می‌شود.[۳]