حدیث

موضوع: شرح حدیث دوازدهم از باب عقل و جهل کتاب کافی شریف

«یَا هِشَامُ ، کَیْفَ یَزْکُو عِنْدَ اللهِ عَمَلُکَ ، وَأَنْتَ قَدْ شَغَلْتَ قَلْبَکَ عَنْ أَمْرِ رَبِّکَ ، وَأَطَعْتَ هَوَاکَ عَلى غَلَبَهِ عَقْلِکَ؟ یَا هِشَامُ ، الصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَهِ عَلَامَهُ قُوَّهِ الْعَقْل! فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللهِ، اعْتَزَلَ أَهْلَ الدُّنْیَا وَالرَّاغِبِینَ فِیهَا ، وَرَغِبَ فِیمَا عِنْدَ اللهِ وَکَانَ اللهُ أُنْسَهُ فِی الْوَحْشَهِ ، وَصَاحِبَهُ فِی الْوَحْدَهِ وَغِنَاهُ فِی الْعَیْلَهِ وَمُعِزَّهُ مِنْ غَیْرِ عَشِیرَهٍ»[۱]

در این فراز امام کاظم (ع) به هشام می‌فرمایند که عمل انسان ممکن است رشد و نموّ داشته باشد. اعمالی که انسان انجام می‌دهد اگر با عقل کامل و توجّه زیاد انجام شود و هوای نفس و خواسته‌های نفسانی، آن عمل را خشک نکند، رشد و نموّ می‌کند. گاهی نماز همراه با هوای نفسانی است و هنگام نماز، توجّهی به نماز نمی‌شود. گاهی هم شخصی نماز می‌خواند و به خدا و تمام جنبه‌های نماز توجه دارد، این نماز باعث تکامل و ترقّی انسان می‌شود. اعمال دیگر هم همین‌طور است، اگر برای خدا و با توجه انجام شود باعث تکامل و ترقّی انسان می‌شود.امام کاظم (ع) به هشام می‌فرماید: چگونه عمل تو مورد قبول درگاه خداوند قرار می‌گیرد در حالی‌که قلبت مشغول دنیاست و به دنبال فرمان خدا نیستی و هوای نفست را اطاعت می‌کنی؟انسان می‌تواند عمل خود را بالا ببرد و با ارزش کند. به تعبیر بزرگان: با شمشیر عقل باید هوای نفس را کنترل کرد. اگر شما نماز می‌خوانی و به خدا توجه داری ولی نمی‌توانی هوای نفس را کنترل کنی، این عمل نزد خدا مورد قبول نیست. لذا تکامل عمل به عقل است. پس انسان می‌تواند با عقل، عمل خود را ارزشمند کند.در ادامه امام کاظم (ع) به هشام می‌فرماید: «یَا هِشَامُ، الصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَهِ عَلَامَهُ قُوَّهِ الْعَقْلِ» صبر کردن بر وحدت علامت قوّت عقل است.

معنای وحدت: در اینکه معنا وحدت چیست امام کاظم (ع) توضیح می‌دهند که «فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللهِ، اعْتَزَلَ أَهْلَ الدُّنْیَا وَالرَّاغِبِینَ فِیهَا، وَرَغِبَ فِیمَا عِنْدَ اللهِ» معنای وحدت تنهایی نیست بلکه وحدت به معنای این است که انسان خودش را از دنیا و مظاهر و زخارف دنیا و همچنین کسانی که اهل دنیا هستند، کنار بکشد. کسی که عقلش از ناحیه خداست و آن را در مسیر خدا قرار می‌دهد، از اهل دنیا و کسانی که به دنیا رغبت دارند، دوری می‌کند و به کسانی که اهل خدا هستند، رغبت دارد، این علامت عقل خدایی است.

«وَکَانَ اللهُ آنِسُهُ فِی الْوَحْشَهِ، وَصَاحِبَهُ فِی الْوَحْدَهِ» در تنهایی و وحشت و مشکلات با خدا انس دارد و با او صحبت و راز و نیاز می‌کند، هرچه که دارد را از ناحیه خداوند می‌داند، عزّت و احترامی که مردم به او دارند، علم و وضعیت مالی و هرچه که هست را از خدا می‌داند. این معنای انس با خداست. اگر چنین باشید از عقل استفاده کرده‌اید و اعمال شما باعث تکامل شما می‌شود.

«وَغِنَاهُ فِی الْعَیْلَهِ وَمُعِزَّهُ مِنْ غَیْرِ عَشِیرَهٍ» بدانید که خدا شما را غنی و عزیز کرده است. همه موارد خیری که به شما می‌رسد را از ناحیه خدا بدانید. این معنای انس با خداست.