موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه ۷۳

﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِیهَا وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ﴾ ﴿فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَى وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ﴾[۱]

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در مباحث گذشته در مورد داستان قاتل و مقتولی است که در بنی‌اسرائیل شخصی کشته شد و قاتل مشخص نبود. طوایفی که در بنی‌اسرائیل بودند این قتل را به هم نسبت می‌دادند. اختلاف بین طوایف زیاد شد و خدمت حضرت موسی (ع) آمدند و از ایشان خواستند که قاتل را معرفی کند که حضرت موسی دستور دادند گاوی را ذبح کنند و داستان آن درآیات گذشته بحث شد.

پس از ذبح گاو، به دستور حضرت موسی (ع) قسمتی از گاو را به مقتول زدند و مرده زنده شد. در اینکه چه قسمتی از گاو را به مقتول زدند نظرات مختلفی وجود دارد بعضی گفته‌اند دم گاو بعضی استخوان و بعضی نیز گفته‌اند که سم گاو را به مقتول زده‌اند ولی فعلاً معلوم نیست و آنچه مسلم است و در قرآن مجید آمده این است که جزئی از گاو را به بدن میت زدند و او زنده شد و قاتل خودش را معرفی کرد. دعوا تمام شد و مشکل حل شد.قرآن می‌فرماید: ﴿فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا﴾ دستوری که حضرت موسی (ع) دادند این بود که بعضی از گاو را به بدن میت بزنید تازنده شود و قاتل خود را معرفی کند و آن‌ها هم این کار را کردند و مقتول زنده شد و قاتل را معرفی کرد. ﴿کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَى﴾ خداوند این‌قدر قدرت دارد که مرده را زنده کند و همین‌طور است که در رجعت و قیامت شما زنده می‌شوید. این زنده شدن مرده برای خدا کار آسانی است. ﴿کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَى وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ﴾ این آیات پروردگار را ببینید شاید فکر و تعقل کنید و بتوانید ایمان خودتان را قوی کنید.

این آیه شریفه بعد از آیه ﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِیهَا وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ﴾ آمده است. پیامبر (ص) به قوم یهود و بنی‌اسرائیل می‌فرماید﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا﴾ یعنی شما یک انسانی را کشتید و آن داستان پیش آمد، درحالی‌که آن‌ها نکشتند بلکه اجداد و نسل‌های گذشته این کار را کردند؛ در زمان حضرت موسی (ع) این اتفاق افتاده ولی پیامبر (ص) به این گروه یهود که در زمان پیامبر (ص) زندگی می‌کردند می‌فرماید ﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا﴾ شماها کشتید.

اشکال: ممکن است سؤال شود که این‌ها در جریان نبوده‌اند و پدران آن‌ها این کار را کرده‌اند پس چرا پیامبر (ص) به آن‌ها خطاب می‌کند که شما این کار را کرده‌اید؟

جواب: این کاشف از این است که گفته می‌شود «الراضی بعمل قوم کالداخل فیهم» آن‌کسانی که راضی به عمل بنی‌اسرائیل هستند و می‌گویند ما بنی‌اسرائیل و از پیروان آن‌ها هستیم. وقتی پیرو باشند، باید توجه داشته باشند که به لوازم این حرفشان ملتزم باشند یعنی وقتی‌که آن‌ها یک انسان مظلوم را می‌کشند و شما هم پیروان آن گروه هستید، پیامبر (ص) هم به شما خطاب می‌کند و می‌فرماید: ﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا﴾ شما کشتید بااینکه این‌ها نکشتند، طایفه بنی‌اسرائیل کشتند، ولی این‌ها تابع بنی‌اسرائیل هستند.

﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِیهَا﴾ کشتید و شروع به‌دروغ گفتن کردید؛ یعنی همان افراد و طایفه‌ای که قاتل بودند، قتل را به طایفه دیگر نسبت دادند. این از زمان قدیم بوده که کار خلافی را انجام داده و به دیگران نسبت می‌دادند. ﴿وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ﴾ خدا حق را برای شما اظهار می‌کند. آنچه شما با دروغ درست کردید و ساختید و پرداختید که آبروی طایفه‌ای را ببرید، خدا آشکار می‌کند.

نکته اول: ﴿فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا﴾ حضرت موسی (ع) خودش این کار را انجام نمی‌دهد بلکه می‌گوید خودتان انجام دهید. شما گاو را پیدا کنید، خصوصیاتش این باشد، گاو را ذبح کنید و جزئی از بدنش را به بدن مقتول بزنید؛ ﴿فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا﴾ کار را خودتان انجام دهید. چون وقتی خودشان کار را انجام دهند، اعتماد و اطمینان بیشتری پیدا می‌کنند. لذا وقتی شخص خیّری را پیدا کردید که می‌خواهد کمک کند، شماره‌حساب و آدرس را به او بدهید تا خودش انجام دهد، در این صورت اعتماد بیشتری برایش حاصل می‌شود و بیشتر کمک می‌کند.

نکته دوم: این از آیات پروردگار است و معنایش این است که فقط این‌یک مورد نیست بلکه این قدرت خداوند است که هر وقت اراده کند، می‌تواند مرده را زنده کند. بعضی بحث می‌کنند که معاد چگونه است که همه مرده‌ها زنده می‌شوند؟ وقتی‌که خداوند چنین قدرتی دارد که مرده‌ها را زنده کند، در رجعت و قیامت هم می‌تواند مرده‌ها را زنده کند. وقتی خداوند معدوم را موجود می‌کند؛ یعنی انسان‌ها از اول وجود نداشتند و خداوند آن‌ها را موجود کرد، چطور نمی‌تواند برای معاد و قیامت مرده‌ها را زنده کند؟ لذا خداوند می‌فرماید: ﴿کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَى﴾ این‌یک نمونه بود برای اینکه شما اطمینان به معاد پیدا کنید و معاد را قبول کنید.

مشکل ما این است که اطمینان به معاد نداریم. هر چه اعتقاد جامعه ما به معاد بیشتر شود، ایمان و اعتقادات آن‌ها قوی‌تر می‌شود و اعمال آن‌ها صالح می‌شود ولی هرچه اعتقاد به معاد کم شود، اعمال و اختلاس و دزدی و خلاف و احتکار و مشکلاتی که مملکت دارد، بیشتر می‌شود. تمام مشکلات ما در اثر عمل نکردن به دستورات اسلام است. اگر به دستورات اسلام عمل شود هیچ مشکلی پیدا نمی‌کنید.نکته سوم: وقتی قدرت خدا را دیدید جای تعقل و فکر کردن است. مسائل عادی را در طول روز می‌بینید، اما اگر مرده‌ای زنده شود جای تعقل است باید فکر کنیم که خدایی هست، قدرت مافوقی وجود دارد که مرده زنده می‌شود. برای مداوای یک بیماری چقدر مشکلات را باید سپری کرد، حالا یک‌مرتبه مرده زنده می‌شود، این تفکر شما زنده می‌شود و فکر می‌کنید که خدا و معادی هست و قدرت مافوقی وجود دارد و این‌طور نیست که آزادباشیم و هرکاری که دلمان خواست انجام دهیم. ﴿لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ﴾ اینجا جای فکر است.

نکته چهارم: ﴿وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ﴾ شما در تاریخ زندگی‌تان مکرر دیده‌اید، مشکل جدی پیداکرده‌اید و آبروی شما درخطر بوده و خدا کمک کرده و نگذاشته که آبروی شما برود، یقیناً برای همه این اتفاق افتاده است. گاهی ازنظر مالی این‌قدر مشکل پیدا می‌کنید که می‌بینید آبروی شما درخطر است وزندگی و همسر و فرزندان شما مشکل‌دارند ولی یک‌مرتبه از ناحیه خداوند لطفی به شما می‌شود و مشکلات شما حل می‌شود. در هر بعدی از ابعاد آیات پروردگار را دیده‌اید منتهی فراموش می‌کنید.

الطاف پروردگار شامل حال همه انسان‌ها هست یعنی به مقداری هست که به این نتیجه برسید که معادی هست و خدایی وجود دارد و ما باید به آن معتقد باشیم. خدا آیات خودش را به شما نشان می‌دهد منتهی به توجه شما بستگی دارد، اگر عقلتان را به کاربندید یقیناً ایمان و اعتقاد شما قوی می‌شود و انسان با اخلاصی می‌شوید؛ اما اگر توجه نکنید یا الطاف الهی را فراموش کنید، ایمان و اعتقاد شما ضعیف‌تر می‌شود. البته وقتی نفس انسان به گناهان زیاد آلوده شد، توجه نمی‌کند. خدا لطف می‌کند ولی او به دنبال معصیت و گناه است لذا خداوند می‌فرماید ﴿وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ﴾ خدا آیات خودش را به همه انسان‌ها نشان می‌دهد ولی توجه نمی‌کنید، بعضی‌ها توجه می‌کنند ﴿لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ﴾. یعنی همه این دقت‌ها را نمی‌کنند ولی سعی کنید دقت داشته باشید. خداوند از شما می‌خواهد که فکر کنید و با توجه به تمام مسائل کارهای خود را انجام دهید که روزبه‌روز ایمان و تقوای شما بیشتر شود. اینکه می‌گوییم هر چیزی آیه‌ای از خداوند است اما باید به آیات پروردگار دقت کنیم، این‌همه راحتی‌هایی که برای شما به وجود آمده همه الطاف پروردگار است و باید موردتوجه باشد و ما از این الطاف عبرت بگیریم.