تفسیر

موضوع:تفسیر آیه ۴۹ و ۵۰ سوره بقره

﴿ وَ إِذْ نَجَّیْنَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ وَ فِی ذٰلِکُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ﴾[۱] ﴿وَ إِذْ فَرَقْنَا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْنَاکُمْ وَ أَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ﴾[۲]

بحث در رابطه با تفسیر آیات سوره بقره بود. این آیه و آیات بعد از آن در رابطه با مواهبی است که خداوند بر بنی‌اسرائیل بخشید. این آیات عموما با “إذ” آغاز شده و همگی دربردارنده‌ی امدادها و نصرتهای حق بر این قوم است.

ابتدای آیه با تعبیر نجات آغاز می‌شود؛ “وَ إِذْ نَجَّیْنَاکُمْ” این تعبیر نشانگر وضعیت وخیمی است که بنی‌اسرائیل پشت سر گذاردند. اوج اضطرار آنها را به نصرت خداوند حکایت می‌کند چرا که تعبیر نجات در جایی معنی دارد که شخص به دنبال آن بوده و از وضعیت خود به ستوه آمده باشد.

این نجات از چنگال فرعونیان بزرگترین نعمتی است که خداوند بر بنی‌اسرائیل نازل می‌کند. نعمت آزادی، نعمتی است که نمی‌توان به این آسانی به دست آورد. شاید بالاترین نعمت برای انسان همین آزادگی و اختیار در زندگی است و خداوند این نعمت را به بنی‌اسرائیل در ابتدای این آیات یادآوری می‌کند و این نعمت را هنگامی بیان می نماید که برای آنها از مصائب حبس و اختناق و خفقان فرعونیان سخنی را مقدّم کرده است. خداوند مصائبی که بر بنی‌اسرائیل در زمان بردگی برای فرعونیان وارد می‌آمد را بر آنها یادآوری می‌کند، تا هم به نعمات و آزادی خود مغرور شوند و در ثانی قدر و شیرینی نعمات بر آنها بیشتر ظاهر ‌شود.

در این آیه و آیات قبل و بعد از آن خداوند به بحث “بلاء” تأکید زیادی دارد. بلاهای انسان می‌تواند بواسطه انعام و الطاف خداوند صورت گیرد، همانطور که می‌تواند با شدائد و مصائب انسان را بیازماید. در این آیات خداوند به بنی‌اسرائیل نعماتی را متذکّر می‌شود،که به آنها بخشید و آنها قدر ندانستند. خداوند با در کنار هم قرار دادن مصائب و مشکلات بنی‌اسرائیل و رنج‌های زندگی ایشان در هنگامه سلطنت فرعونیان با نصرت و نعمات خود، به آنها یادآور می‌شود که باید شاکر این‌همه نعمت باشید و این آزمونی بزرگتر برای بنی‌اسرائیل است.

این برای ما انسان‌ها هم مایه‌ عبرت است؛که بدانیم این نعمات از جانب خداوند نازل شده و ما باید در مسیر شکر آن قدم برداریم، نباید به وجود نعمات فریفته شویم. باید پیوسته به یاد داشته باشیم که در هنگامه‌ی محرومیت، چقدر به درگاه الهی دعا کردیم. حال که خداوند نعمتی را به ما می‌بخشد باید شاکر آن باشیم.

در این آیه نیز خداوند به بنی‌اسرائیل متذکّر می‌شود:”یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ“عذابی که فرعونیان بر شما روا می‌داشتند،یک عذاب مقطعی نبود، بلکه ستم و ظلمی دائم و مستمر بود. تعبیر با فعل مضارع به همین نکته اشاره دارد که این بدترین عذاب در طول زمان از قوم بنی‌اسرائیل برداشته نمی‌شده است.

در ادامه خداوند به دو نمونه از این عذابها اشاره می‌کند: “یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ“؛فرعونیان پسران ایشان را می‌کشتند و زنان آنها را زنده نگه می‌داشتند تا از آنها در ارضای امیال مادّی و نفسانی خود بهره ببرند.

نکته‌ی دیگری که در این آیه جای تأمّل دارد؛ تعبیر قرآن به “آل فرعون” است. این‌که طاغوت و ظلم، وابسته به یک شخص نیست. خداوند نمی‌فرماید “فرعون”،بلکه تعبیر به “ال فرعون” و فرعونیان می‌فرماید، این یعنی ظلم به یک نفر قائم نیست. همیشه حزب و گروهی بر آن اهتمام دارند و انسان می‌تواند به راحتی در زمره‌ی عمله‌ی جور و ظلم قرار گیرد. به همین خاطر در روایات از این که اجیر طاغوت شویم و از آنها باشیم، نهی شده است.