تفسیر

موضوع: تفسیر آیه ۶۴ و ۶۵ سوره بقره

خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با بنی‌اسرائیل بود که در آیه قبل حضرت موسی از بنی‌اسرائیل تعهد و میثاق مؤکّد گرفت که به تورات عمل کنند و خداوند کوه طور را بالای سر بنی‌اسرائیل قرارداد تا بترسند و عمل کنند. بنی‌اسرائیل انسان‌های خبیثی بودند که با تمام معجزاتی که حضرت موسی داشت باز ایمان واقعی نمی‌آوردند و در ظاهر ایمان آورده و بعد به کارهای قبلی و شهوات خودشان برمی‌گشتند.

تفسیر آیه ۶۴ سوره بقره: ﴿ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ﴾[۱] بنی‌اسرائیل بعد از این معجزه آشکار به‌سوی شهوات و تمایلات نفسانی خود برگشتند. رحمت و فضل خداوند متعال به‌گونه‌ای است که وقتی انسان‌ها گناه می‌کنند، فوری آن‌ها را مجازات نمی‌کند و به آن‌ها مهلت می‌دهد اما معنای مهلت این نیست که خدا متوجّه نمی‌شود یا نخواسته مجازات کند. لذا خداوند می‌فرماید: اگر فضل و رحمت خداوند بر آن‌ها نبود قطعاً از زیانکاران بودند.

نکته اول: اگر برای انسان فساد ملکه شود، حتی با تهدید هم تغییر نمی‌کند. تکرار یک گناه باعث می‌شود که آن گناه برای انسان عادت و ملکه شود. لذا نباید بگذاریم که فساد برای ما ملکه شود، چون اگر به گناه عادت کردیم دیگر به‌راحتی از آن رها نمی‌شویم و در خسران واقع می‌شویم. بنی‌اسرائیل براثر گناهان و فسادهایی که مرتکب می‌شدند، به گناه عادت کرده و به همین خاطر بود که معجزات حضرت موسی (ع) برای مدت کمی تأثیرگذار بود و دوباره به سمت گناه برمی‌گشتند.

نکته دوم: انسان نباید از رحمت خداوند ناامید شود و باید تلاش کرد که فضل و رحمت خداوند نصیبمان شود. فضل و رحمت خداوند دو نوع است: یک نوع از رحمت خداوند شامل همه انسان‌ها اعم از مؤمن و کافر و مشرک و … می‌شود. یک نوع از فضل و رحمت خداوند شامل مؤمنین می‌شود که گاهی در آیات و روایات ذکرشده: فاسألوا فضل الله از خدا بخواهید؛ یعنی رحمتی است که خداوند نصیب مؤمنین می‌کند و ما هم باید از خداوند بخواهیم که این فضل خاص نصیب ما هم بشود.

مفسرین در اینجا فضل و رحمت خداوند را در رابطه با بنی‌اسرائیل، عدم تعجیل در عقوبت مطرح کرده‌اند. با اینکه مدام از فرمان‌ها و دستورات الهی سرپیچی می‌کنند اما باز به آن‌ها مهلت داده می‌شود و این مهلت دادن باعث پررویی و جری شدن آن‌ها شد.تفسیر آیه ۶۵ سوره بقره: ﴿وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا مِنْکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَهً خاسِئِینَ﴾.[۲] در تورات روز شنبه برای تعطیلی معیّن شده بود و در روز شنبه صید ماهی نیز ممنوع بود. بعد از مدّتی بنی‌اسرائیل دیدند که ماهی‌ها در روز شنبه فراوان می‌شوند و صید نکردن ماهی در این روز به ضرر آن‌هاست لذا توری درست کردند که روزهای شنبه ماهی‌ها در تور گرفتار شوند و روز یکشنبه آن را از آب می‌کشیدند. این همان تجاوزی است که در این آیه ذکر شده است.