آیت‌الله فقیهی : زمانی که می‌توان به وصیت مرده عمل نکرد

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح خارج تفسیر حوزه علمیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه در درس اخلاق خود به تفسیر آیه ۱۸۲ سوره بقره پرداخت.

متن سخنان آیت‌الله فقیهی به شرح زیر است:

صحبت در تفسیر آیه ۱۸۲ سوره مبارکه بقره «فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» است؛ در آیات گذشته گفته شد که وصیت برای میت لازم است و این وصیت را کسی حق ندارد تغییر بدهد و اگر تغییر بدهد گناه آن بر عهده خود او است. تبدیل وصیت جایز نیست و وصی باید طبق وصیتنامه عمل کند و این وظیفه برای عموم افراد باید مورد توجه باشد البته یک مورد استثنا شده است که گاهی باید وصیت اصلاح شود.

در چه موردی است که وصیتنامه صادر شده است و باید اصلاح شود؟ در جایی که وصیتنامه مسیر انحرافی داشته باشد یعنی طبق حق و حقیقت انجام نشده است؛ یعنی مثلاً وصیت کرده است که ثلث مال مرا برای ترویج فساد مصرف کنید این در حالی است که ترویج فساد و گناه و انحراف، خلاف شرع و مبغوض الهی است لذا نباید به آن عمل شود یا اینکه کسی بخواهد بچه خود را از ارثیه محروم کند، آن هم به بهانه اینکه از او رضایت ندارم.

وصیت برای بیش از یک سوم مال جایز نیست
اگر پدر و مادر بخواهد یکی از اولادش را از ارث محروم کند، درست نیست یا وصیت کند که اضافه بر ثلث است زیرا افراد حق دارند فقط در حد ثلث مال وصیت کنند و بیش از آن هم جایز نیست. فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ. حرکت انحرافی موصی(وصیت‌کننده) گاهی عالمانه و گاهی جاهلانه است، یعنی بدون اینکه حکم شرعی را بداند، وصیتی کرده است که جایز نیست اجرا شود.

جنف را صاحب مجمع‌البیان فرموده است یعنی اینکه کاری را جاهلانه انجام دهد و مثلاً بگوید یک ریال به ورثه ندهید و همه را به فقرا بدهید در حالی که این مسئله ظلم است. اثما هم یعنی گناهی که عامدانه است و فرد با اینکه آگاه بوده، آن را توصیه کرده است و اینجا، جای اصلاح است و ورثه می‌توانند آن را تبدیل کنند.

البته در زمان حیات انسان می‌تواند اموالش را به هر کسی و جایی و یا به فقرا بخواهد ببخشد ولی بعد از مرگ باید طبق قانون الهی عمل شود. در انتهای آیه فرمود: ان الله غفور رحیم؛ یعنی اگر این وصیت جاهلانه بوده است و شما وصیت را اصلاح کردید خداوند می‌بخشد و نسبت به بندگانش رحیم و مهربان است.

باید توجه کنیم که قانون الهی، اهم و مهم است؛ یعنی باید به وصیت میت تا جای ممکن عمل شود اما اهم هم وجود دارد و آن، این است که اگر خلافی در آن بود، باید اصلاح شود و باید اهم را مدنظر قرار دهیم.

اهمیت توکل
آیت‌الله فقیهی همچنین با بیان اینکه در قرآن کریم حدود ۷۰ بار توکل مورد سفارش قرار گرفته است، گفت: توکل در کنار ایمان در آیات مختلف مورد تأکید قرار گرفته است، در سوره مبارکه انفال آیه دوم فرموده است: وَ عَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ. در روایتی از پیامبر(ص) داریم که اگر دوست دارید قوی‌ترین مردم باشید، بر خدا توکل کنید؛ همچنین فرموده‌اند در توکل، حقیقت یقین وجود دارد؛ یکی از مقامات برای انسان‌های والا همین مرتبه یقین است؛ گاهی ما مطالبی را بیان می‌کنیم ولی از ته دل نیست. برخی در تعریف آیت‌الله بروجردی گفته‌اند که به آخرت یقین داشت و می‌فرمود که خلص العمل فان الناقد بصیر بصیر.

اگر انسان به چیزی یقین داشته باشد، به لوازم آن هم ملتزم خواهد شد؛ اگر کسی بداند جزای کاری آتش است آن را انجام نمی‌دهد؛ اینکه ما دائما مرتکب خطا و گناه هستیم چون یقین ما واقعی و کامل نیست و اعتقادمان یا نیست یا توجیه کرده و منتظر بخشش خداوند هستیم.

روایتی در توحید صدوق صفحه ۳۳۷ از امیرالمؤمنین(ع) بیان شده است که فرمودند: خداوند به حضرت داود(ع) فرمود که تو چیزی می‌خواهی و اراده می‌کنی و من هم اراده می‌کنم ولی همان چیزی که خدا خواسته است واقع می‌شود و اگر تسلیم به اراده من باشی، همان که خودت می‌خواستی خدا هم آن را به تو خواهد داد. اگر بخواهی دنبال خواسته خودت بروی و با خواسته خدا مخالفت کنی به تعب و مشکلات خواهی افتاد و در نهایت هم اراده خدا محقق خواهد شد.

گاهی سوء برداشت‌هایی از مفهوم توکل وجود دارد یعنی برخی می‌گویند که اراده انسان در عرض اراده الهی است یا در طول آن و انسان چه مقدار باید تلاش کند. برداشت صحیح از توکل آن است که انسان چون از اراده الهی خبر ندارد باید تلاش خود را بکند و در نهایت هر چه بشود به خدا واگذار کند و بداند اراده او در عرض اراده خداست.

علامه طباطبایی توکل را اعتماد قلبی در امور به خدا بیان کرده است؛ گاهی در زندگی مشکلاتی برای انسان ایجاد می‌شود و ممکن است خوابش نبرد ولی افرادی هستند که تلاش خود را به کار می‌برند و آرامش هم دارند و از خوابشان هم نمی‌زنند و عبادات را هم در سرجای خود انجام می‌دهد و دعا می‌کند تا مشکلات حل شود.

راه رسیدن به توکل هم در تقویت ایمان است و عمدتاً انسان‌های با ایمان اهل توکل هستند و اهل توکل هم از صفت اطمینان و آرامش برخوردارند؛ حضرت امام خمینی(ره) را وقتی دستگیر کردند در نهایت آرامش بودند و نقل است که سربازی که ایشان را منتقل می‌کرد از هیبت امام ترسیده بود ولی برخی افراد تا با گرفتاری مواجه می‌شوند آرامش خود را از دست می‌دهند و مضطرب می‌شوند. البته توکل امری قلبی است و نه زبانی.

متن کامل خبر را در خبرگزاری حوزه بخوانید