زندگی نامه
حضرت آیتالله محسن فقیهی در سال ۱۳۳۱ در شهر مقدس قم و در بیت علم و فقاهت دیده به جهان گشود.
خردسال که بود، مادرش عمّ جز را به دستانش داد و آغاز فراگیری و آشنایی با حروف، از قرآن کریم بود؛ بنابراین از تحصیل در مدارس رسمی زمان بی‌نیاز، و در مدت یک‌سال، علوم شش سال ابتدایی حوزه علمیه به انتها رسید.
فراگیری «شرح امثله» در هفت‌سالگی آغازی بر شروع دروس حوزوی بود و تحصیل کتب مطول، حاشیه، معالم و لمعه را خارج از خانه تکمیل نمود. «رسائل» را نزد حضرت آیتالله سبحانی (دام عزه) ادامه داد و مکاسب را نیز از محضر حضرات آیات، فاضل لنکرانی (رحمه الله) و نوری همدانی (دام عزه) فرا گرفت و «کفایه» را از محضر آیتالله سلطانی و آیتالله فاضل لنکرانی (رحمهما الله) بهره برد.
ایشان هفده‌ساله بود که دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات عظام اراکی، گلپایگانی، مرتضی حائری (رحمهم الله) و وحید خراسانی (دام عزه) آغاز نمود. چند صباحی نیز درس خارج مرحوم میرزا هاشم آملی را درک کرد.
اولین تدریس عمومی ایشان، «حاشیه ملا عبدالله» بود و سپس تدریس «معالم» را در مقبره‌های صحن حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) برگزار نمود. در ادامه، اصول فقه و چند سال هم «رسائل جدیده» حضرت آیتالله مشکینی (رحمه الله) را تدریس نمود.
گرایش شوق طلاب و علما به کتاب «رسائل» شخ انصاری(رحمه الله) باعث شد که تدریس «رسائل» را در مدرسه مرحوم آیتالله گلپایگانی آغاز نماید. گرایش جمع زیادی از طلاب به بیان ساده، روان و بدون تکلف استاد سبب شد تا مسجد مدرسه آیتالله گلپایگانی (رحمه الله) به مکان اصلی تدریس مکاسب استاد تبدیل شود؛ درس مکاسب ایشان، بیش از چهل سال، برگزار شد. پس از مدتی تدریس «کفایه» جای تدریس رسائل را گرفت و مدتی بعد به اصرار طلابی که در بحث کفایه حضور داشتند درس خارج اصول در سال ۱۳۶۸ و سه سال پس از آن (۱۳۷۱) درس خارج فقه با کتاب «ولایت فقیه» آغاز شد که با استقبال بسیاری مواجه شد و جزوات آن در محافل مختلف حوزوی و دانشگاهی دست‌به‌دست می‌شد.
شیوه استاد در انتخاب مبحث فقهی دروس خارج، نیاز روز بود و به همین دلیل پس از بحث ولایت فقیه، مضاربه، قضا و مکاسب محرمه پیگیری شد.
از سال ۱۳۹۰ بود که بحث تفسیر در روزهای چهارشنبه به برنامه تحصیلی طلاب افزوده شد و از سال ۱۳۹۴ چهارشنبه‌ها در ساعت نخست تفسیر و در ساعت دوم، حدیث تدریس می‌شود.
مسئولیت‌ها
تدریس و اهمیت رشد علمی طلاب آن چنان ذهن استاد را در بر گرفته بود که پس از پیروزی انقلاب، پذیرش مسئولیت های رسمی را نپذیرفت، حال آن که پیش از انقلاب اسلامی، کلام امام (رحمه الله) بود که از گفتار حضرت آیتالله فقیهی فریاد می‌شد.
آشنایی و نزدیکی بیش از پیشِ استاد با طلاب و شناخت وضعیت زیستی آنان سبب شده بود تا حضور ایشان در معاونت تهذیب حوزه علمیه قم، نور امیدی باشد برای طلابی که در مسیر زندگی خود دچار لغزش‌هایی شده‌اند و نیاز داشتند تا فرصتی دوباره به آنها داده شود تا در راه سربازی و خدمت به اسلام عزیز، خود را دوباره مهیا کنند.
۲۲ سال همکاری در بخش امتحانات شفاهی دروس سطح و خارج حوزه علمیه قم نیز سبب شد تا استاد، آشنا به سطح علمی روز طلاب بوده و به همین سبب همواره راه کارهای مناسب برای پیشرفت سطح علمی طلاب را به مسئولین منتقل نماید و تا حد توان، پیگیر عملی شدن آن باشد.
در نظر استاد، اجتهاد علاوه بر قدرت تحلیلی قوی، شناخت انظار از صدر تا کنون است؛ زیرا آشنایی با دیدگاه‌ها است که اقوال ضعیف و قوی را برای ما آشکار می‌کند و سبب می‌شود تا ذهن طلبه ورزیده شده و برای رسیدن به نظر اجتهادی خود مهیا و آماده شود؛ لذا دروس ایشان بر این منوال است که ابتدا تمامی انظار با ذکر دقیق آدرس در جزوات آورده، نقد و بررسی و در نهایت نظر برگزیده یا نظر اجتهادی آورده می‌شود.
مؤسسه دارالثقلین امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تحت اشراف حضرت آیتالله فقیهی، کار خود را با شناسایی آسیب‌های دروس خارج آغاز کرد تا بتواند به‌طور تخصصی در مباحث فقه و اصول و گاه در کنار آن مباحث گرایشی را مطرح نماید. این مؤسسه توانسته است تا کنون سالانه بیش از چند صد طلبه را در مسیر اجتهاد راهنمایی کند و در ضمن آن فعالیت‌های دیگری همچون پاسخگویی به پرسش‌های شرعی را دارد. در کنار مباحث آموزشی، برنامه‌های پژوهشی نیز به جدیت پیگیری می‌شود. پژوهش‌های برگزیده طلاب، در قالب مجله علمی دارالثقلین، منتشر می‌شود.
تنها کتابی که تا کنون از ایشان تالیف شده است، کتاب معرفه ابواب فقه است که به سفارش «جامعه المصطفی العالمیه» نگارش شده و در آن تمام ابواب فقه با محوریت نظرات مرحوم امام (رحمه الله) مختصراً آورده شده است. آثاری از ایشان در زمینه‌های فقه، اصول، تفسیر و حدیث در حال تنظیم و صفحه آرایی است که به‌زودی منتشر می‌شود.
زندگی‌نامه پدر حضرت آیت الله فقیهی
آیت الله بحرالعلوم (ره) در سال ۱۲۹۵(ه.ش) در بیت علم و تقوی متولد شد. والد معظم ایشان «مرحوم آیتالله حاج شیخ حسن فقیه حبیبی»، از علما و اخیار زمان و معروف به فضل و تقوی بود.
مرحوم آیتالله بحرالعلوم تحصیلات مقدماتی خود را در حوزه علمیه نجف اشرف آغاز کرد. سپس به حوزه علمیه قم مهاجرت و در درس مرحوم آیتالله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری حضور یافت و پس از رحلت ایشان با بهره‌گیری از دروس مرحوم آیتالله العظمی حجت کوهکمره‌ای و ادامه آن در محضر مرحوم آیتالله العظمی بروجردی به مراحل عالی علمی دست یافت و پس از آن به تدریس فقه و اصول پرداخت.
از ایشان تألیفات و آثاری بر جای مانده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
درر الصرف، درر النحو، منظومه فی الأصول، منظومه فی الفقه، تقریرات فقه مرحوم آیتالله العظمی حجت، تقریرات فقه مرحوم آیتالله العظمی بروجردی و… .
علاوه بر آثار قلمی و علمی، به تدریس سطوح عالی و تربیت طلاب و فضلا همت گماشت که بسیاری از آنان در انقلاب اسلامی نقش فعال داشتند و بیت ایشان، مرکز مراجعه طالبان علم شد.
زندگی‌نامه مادر آیتالله فقیهی
بانو فاطمه ایروانی در خانواده‌ای مذهبی و علم‌پرور دیده به جهان گشود. وی فرزند مرحوم حاج مصطفی ایروانی و نواده مرحوم حاج یوسف ایروانی است.
ایشان با داشتن نبوغ و استعداد سرشار، از کودکی به تحصیل علوم مختلف سعی بلیغ نمود و به‌سرعت در میدان کسب علم و فضیلت از اقران خویش گوی سبقت را ربود و نردبان ترقّی را درنوردید.
بانو ایروانی پس از تکمیل تحصیلات جدید وآشنایی کامل با زبان فرانسه، تحصیلات علوم دینی را در محضر همسر بزرگوارش آیتالله بحرالعلوم آغاز کرد و پس از گذشت چند سال در زمره شاگردان برجسته و موفّق آن مرحوم قرار گرفت. از این رو، معظّم‌له جلسه درس خود را به منزل منتقل کرد تا بانو ایروانی بهتر بتواند از فیض تحصیل برخوردار شود.
این بانوی فاضل پس از تکمیل تحصیلات عالی حوزوی تلاش کرد در زمینه اصول، فقه، تفسیر و اخلاق، مباحثی را با قلمی روان و رَسا به نگارش درآورد. ازجمله این آثار کتاب «انوار الفقه» است که مجموع آن بالغ بر ۳۰ جلد خواهد شد. وی به شرح رسائل و مکاسب مرحوم شیخ انصاری نیز پرداخته و همچنین مجلّداتی را در تفسیر و اخلاق رقم زده است.
بانو ایروانی در سفری که به اصفهان داشت، خدمت بانو مجتهده امین اصفهانی رسید. هنگامی که بانوی اصفهانی از فضل علمی و کمال معنوی بانو ایروانی اطّلاع یافت از ایشان خواست در اصفهان بماند تا خواهران مشتاق تحصیل علوم اسلامی از محضر پرفیض ایشان بهره ببرند. ایشان به‌دلیل مشاغلی که در قم داشت ازجمله تدریس لمعه و رسائل، تربیت فرزندان و اداره بیت آیتالله بحرالعلوم نتوانست به این دعوت پاسخ مثبت دهد و در سخنرانی برای جمعی از خواهران اصفهانی، از ایشان عذر‌خواهی نمود.
از ثمرات زندگی مشترک ایشان با مرحوم آیتالله بحرالعلوم تربیت و پرورش پنج فرزند پسر است که هر کدام از آنها به سهم خود از اساتید و شخصیّت‌های علمی و فرهنگی داخل و خارج از کشور در حوزه و دانشگاه به شمار می‌روند.
بانو ایروانی علاوه بر موفقیّت‌های علمی، از‌نظر اخلاقی و معنوی نیز شخصیّتی برجسته و ممتاز به شمار می‌رود و همواره در سیروسلوک إلی الله و تهذیب نفس بود و به مقامات والایی نیز رسید.
ایشان به تهجّد و نماز شب اهتمام زیادی داشتند، روزانه حداقل یک جزء قرآن کریم را تلاوت می‌نمود و در سنین کهولت، اکثر اوقات خویش را به ذکر و دعا می‌گذراند. به‌جرأت می‌توان گفت که موفقیّت‌های علمی و معنوی ایشان در سایه همین ارتباط خالصانه با ذات أحدیّت فراهم آمده است و این خود بهترین الگو برای همه بانوان جویای فضیلت است.
