خارج فقه ۲۵ (غیبت: کبیره یا صغیره بودن گناه غیبت)


خارج فقه ۲۵ (غیبت: کبیره یا صغیره بودن گناه غیبت)

, ,

موضوع: کبیره یا صغیره بودن گناه غیبت

صحبت در مسأله غیبت بود رسیدیم به این مسأله که آیا غیبت از گناهان کبیره است، یا از گناهان صغیره؟

قول اوّل: این است که غیبت از گناهان کبیره است و به نظر ما هم این قول درست است. دلائلی هم برای این مدعا داریم.

دلیل اوّل برای اثبات کبیره بودن غیبت: آیه شریفه ﴿إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴾[۱]

دلیل دوّم برای اثبات کبیره بودن غیبت: بعضی از بزرگان مثل مرحوم ایروانی در حاشیه مکاسب به آیه شریفه ﴿وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَهٍ لُّمَزَهٍ﴾[۲] استدلال فرمودهاند؛ وای بر کسی که عیبجو و مسخره کننده است. نظر مرحوم محقق ایروانی این است که عیبجویی کردن و مسخره کردن، از مصادیقی است که غیبت هم در آن داخل میشود.

این آیه شریفه ﴿وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَهٍ لُّمَزَهٍ﴾ شامل حال غیبت میشود، و این ﴿وَیْلٌ﴾ وای بر او، اشاره به این است که گناه کبیره است، برداشت مرحوم محقق ایروانی از این آیه شریفه این است که وای بر کسی که مردم را مسخره میکند و عیب مردم را بیان میکند. این آیه از این جهت شامل غیبت هم میشود که غیبت از گناهان کبیره است.[۳]

دلیل سوّم برای اثبات کبیره بودن غیبت: آیه دیگری که مورد استدلال واقع شده آیه شریفه ﴿وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ﴾[۴] خداوند متعال غیبت را تشبیه کرده به اکل لحم برادر، خوردن گوشت برادر جزء گناهان صغیره است یا از گناهان کبیره است؟ مسلماً جزء گناهان کبیره است، وقتی خداوند متعال غیبت را به اکل لحم اخیه تشبیه میکند، باید این دو با هم مساوی و همسان باشند، همسانی اقتضا می‌کند که بگوییم همانطور که اکل لحم اخیه میتاً از گناهان کبیره است، غیبت کردن هم از گناهان کبیره است.

لکن روایتی در اینجا هست، که مبیّن گناه کبیره بودن غیبت است، و این آیات را برای ما روشن میکند. در بحث گذشته اشاره کردیم که معیار در کبیره بودن چیست؟ این روایت صحیحه از امام صادق علیه السلام وارد شده که: ففی روایه عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی، عن الإمام الجواد (علیه السلام)، عن آبائه، عن الصادق (علیهم السلام) قال- فی عدّ الکبائر-: « وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَهِ » اگر کسی نسبت زنا به کسی بدهد این از گناهان کبیره است؛ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: ﴿لُعِنُوا فِی الدُّنْیٰا وَ الْآخِرَهِ وَ لَهُمْ عَذٰابٌ عَظِیمٌ ﴾[۵] چرا قذف محسنه گناه کبیره است؟ چرا امام صادق علیه السلام قذف محصنه را جزء گناهان کبیره شمردند؟ چون در قرآن دارد ﴿لَهُمْ عَذٰابٌ عَظِیمٌ﴾ چون عذاب عظیم دارد.

پس نتیجه میگیریم طبق فرمایش امام صادق علیه السلام جایی که عذاب عظیم آمده است، گناه کبیره است. پس طبق آیه شریفه مورد بحث، غیبت عذاب الیم دارد و طبق فرمایش امام صادق (ع) جایی که عذاب الیم دارد، گناه کبیره است، پس غیبت گناه کبیره است.

به نظر ما این استدلال که بیان شد، وقتی صحیح است که بخواهیم به تک تک این آیات، به تنهایی استدلال کنیم اما وقتی که به مجموع آیات ذکر شده استدلال شود، استدلال درست است، و از مجموع این آیات استفاده میشود که غیبت از گناهان کبیره است.

لذا در این جا بعضی از علماء به بعضی از این استدلالات اشکال کردند.به نظر ما اشکال به بعضی از این استدلالات اصل مدعای ما را مخدوش نمیکند، و مدعای ما با همین آیات و روایات ثابت میشود. حال اگر کسی بحث کند که از آیه ﴿وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَهٍ لُّمَزَهٍ﴾ همه مصادیق غیبت اثبات نمیشود. بله قسمی از غیبت مسخره کردن است و قسمی از آن عیبجویی است ولی ممکن است از اقسام غیبت عیب جویی و تمسخر نباشد. اما بالاخره مصادیق زیادی از غیبت، مسخره کردن و عیب جویی است. پس بنابراین درست است که ما نتوانیم به تک تک این آیات، استدلال کنیم، ولی از مجموع آیات این استفاده می‌شود. ﴿وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ﴾ همسانی غیبت با اکل لحم برادر مؤمن در حالی که میته است، این همسانی اقتضاء میکند که غیبت گناه کبیره باشد، و ﴿وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَهٍ لُّمَزَهٍ﴾ میتواند مؤید باشد، و ﴿إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴾ این هم می‌تواند دلیل خوبی باشد و روایت امام صادق علیه السلام که هر گناهی که عذاب عظیم دارد گناه کبیره است، و من حیث المجموع می‌تواند برای ما اطمینان بیاورد که غیبت از گناهان کبیره است.

مرحوم امام (ره) در مکاسب محرمه به همین آیه شریفه اشکال کرده‌اند که ﴿وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ﴾ است. مرحوم امام میفرمایند: این آیه شریفه اشاره به حکم عقل است؛ یعنی شما از نظر عقلی، یک برادر مؤمنی دارید و عیب او را در جامعه بیان کنید و آبرویش را ببرید غیر از این است که شما گوشت برادر مؤمنتان را تکه تکه کرده‌اید؟ چون آبروی انسان خیلی مهم است وقتی شما غیبتش را کردید مثل این است که او را نابود کرده‌اید، و این حکم عقل است و آیه شریفه جنبه تشریع ندارد و این یک امر عقلی است و تعبدی نیست فقط به ضرر خودتان کار انجام میدهید و دین و جامعه و نظام و مذهب خودتان را سست میکنید وقتی اشاره به حکم عقل شد، دیگر دلالت بر گناه کبیره ندارد چون گناه کبیره جنبه تعبدی دارد.[۶]

ما در عین حال که از فرمایش حضرت امام استفاده میکنیم و خیلی فرمایش متینی است که جنبه عقلی قضیه را بیان کرده است اما به نظر ما از مجموع آیات و روایات کاملا استفاده میشود که غیبت از گناهان کبیره است.

اقول: ان کان المراد الاستدلال بهذه الآیه فقط بدون سائر الآیات و الروایات ، فالاشکال متینٌ. و اما لو کان المراد الاستدلال بمجموع هذه الآیات و الروایات ؛ فالاشکال مخدوشٌ جداً.

الثانی الروایاتمرحوم شیخ انصاری(ره) میفرماید: از ظاهر اخبار این است که غیبت از گناهان کبیره است.[۷]

آیت الله سبحانی میفرماید: کسی شک نمیکند که غیبت از گناهان کبیره است اگر روایات را ببینید.[۸]

روایت اول: روایاتی که دلالت می‌کنند بر اینکه خیانت از گناهان کبیره است.یکی از آن روایات این روایت است: «فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدِهِ[۹] عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: الْإِیمَانُ هُوَ أَدَاءُ الْأَمَانَهِ وَ اجْتِنَابُ جَمِیعِ الْکَبَائِرِ وَ هُوَ مَعْرِفَهٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ اجْتِنَابُ الْکَبَائِرِ وَ هِیَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ تَعَالَى…. والتبذیر ، والخیانه…»[۱۰]

مرحوم محقق خوئی میفرماید: غیبت از اعظم خیانات است.[۱۱] و خیانت هم از گناهان کبیره است پس غیبت هم از گناهان کبیره است.

این هم روایتی که در اینجا ذکر شده است که ضعف سندش به عمل اصحاب جبران میشود.

روایت دوم: «وَ بِإِسْنَادِهِ[۱۲] عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی حَدِیثِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ: وَ الْکَبَائِرُ مُحَرَّمَهٌ وَ هِیَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ- … وَ الْخِیَانَهُ- …»[۱۳] خیانت یکی از گناهان کبیره است و غیبت از خیانات است.

روایت سوم: روایاتی است که دلالت دارد بر اینکه «الغیبه أشد من الزنا» [۱۴]

از جمله این روایات این روایت است که: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ‌ الْآتِی‌[۱۵] عَنْ أَبِی ذَرٍّ [۱۶] عَنِ النَّبِیِّ(ص)فِی وَصِیَّهٍ لَهُ قَالَ:«یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ الْغِیبَهَ فَإِنَّ الْغِیبَهَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا. قُلْتُ: وَ لِمَ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: لِأَنَّ الرَّجُلَ یَزْنِی فَیَتُوبُ إِلَى اللَّهِ فَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الْغِیبَهُ لَا تُغْفَرُ حَتَّى یَغْفِرَهَا صَاحِبُهَا. یَا أَبَا ذَرٍّ سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ کُفْرٌ وَ أَکْلُ لَحْمِهِ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ وَ حُرْمَهُ مَالِهِ کَحُرْمَهِ دَمِهِ. قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْغِیبَهُ؟ قَالَ(ص):«ذِکْرُکَ أَخَاکَ بِمَا یَکْرَهُ» . قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ کَانَ فِیهِ الَّذِی یُذْکَرُ بِهِ؟ قَالَ:«إعْلَمْ أَنَّکَ إِذَا ذَکَرْتَهُ بِمَا هُوَ فِیهِ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَ إِذَا ذَکَرْتَهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ فَقَدْ بَهَتَّهُ»[۱۷]

از این روایت هم میتوان استفاده کرد که غیبت از گناهان کبیره است.


[۹] محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه القمّی [إمامیّ ثقه] عن عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس النیسابوریّ [مختلف فیه و هو إمامیّ ثقه ظاهراً] عن أبی الحسن علیّ بن محمّد بن قتیبه النیسابوریّ [مختلف فیه و هو إمامیّ لم تثبت وثاقته] عن أبی محمّد الفضل بن شاذان النیسابوریّ [إمامیّ ثقه].محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه عن الحاکم أبی محمّد جعفر بن نعیم بن شاذان [مختلف فیه و هو إمامیّ لم تثبت وثاقته] عن عمّه أبی عبد اللَّه محمّد بن شاذان [مختلف فیه و هو إمامی، ثقه ظاهراً] عن الفضل بن شاذان‌.محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه عن حمزه بن محمّد العلوی [مهمل] عن قنبر بن علیّ بن شاذان [مهمل] عن أبیه [مهمل] عن الفضل بن شاذان.
[۱۲] حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ الْعِجْلِیُّ [إمامیّ ثقه] وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ (مختلف فیه و هو إمامیّ علی قول لم تثبت وثاقته) وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ (مختلف فیه و هو إمامیّ لم تثبت وثاقته) وَ الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُکَتِّبُ (مختلف فیه و هو إمامیّ لم تثبت وثاقته) وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ (مهمل) وَ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ (مهمل) رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَى بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ (مهمل) قَالَ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ (إمامیّ ضعیف) قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ (مهمل) قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِیَهَ (مهمل) عَنِ الْأَعْمَشِ (سلیمان بن مهران الأعمش‌: مختلف فیه و هو إمامیّ ثقه علی الأقوی) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ×قَالَ …
[۱۵] فی المجالس [۵۳۷] و الأخبار عن‌ جماعه [معتبر] عن‌ أبی المفضّل [محمّد بن عبد الله أبو المفضّل الشیبانی‌: ضعیف]‌ عن‌ رجاء بن یحیى العبرتائیّ [إمامیّ لم تثبت وثاقته‌] عن محمّد بن الحسن بن شمّون‌ [واقفیّ ثمّ غلا‌] عن‌ عبد الله بن عبد الرحمن الأصمّ‌ [ضعیف غالٍ] عن‌ الفضیل بن یسار [النهدی: إمامیّ ثقه من أصحاب الإجماع] عن‌ وهب بن عبد الله الهمدانیّ [محرّف و الصحیح: وهب بن عبدالله بن أبی دبیّ [داود] الهنائی [الهنابی]: مهمل] عن‌ أبی حرب بن أبی الأسود الدؤلیّ [مهمل] عن‌ أبیه ‌[ظالم بن ظالم أبو الأسود الدؤلی: ممدوح عندنا و لکن لم تثبت وثاقته].
[۱۶] جندب بن جناده أبوذر الغفاری: إمامیّ ثقه.
0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟
در گفتگو ها شرکت کنید!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *