خارج فقه
موضوع: بررسی ادلّه حرمت غناء/مبحث غناء/ مکاسب محرّمه؛
خلاصه جلسه گذشته:تا بحال دو طائفه از روایات باب غناء را بررسی کردیم.امروز به بررسی طائفه سوّم از روایات می‌نشینیم.
طائفه سوّم روایاتی را شامل می‌شود،که دلالت بر حرمت استماع غناء دارد.و از این حرمت به دلالت التزامی کشف می‌کنیم وقتی شنیدن غناء حرام باشد،باید خواندن غناء هم حرام باشد.ما گاهی حرمت غناء را با استفاده از مدلول مطابقی یک بیان استنباط می‌کنیم؛مثل همین روایاتی که غناء را تحریم می‌نمودند و ما دو طائفه از آنها را بررسی کردیم.و گاهی به دلالت التزامی به حرمت غناء می‌رسیم.مثل همین روایات طائفه سوّم که در حقیقت از حرمت شنیدن غناء به حرمت خواندن آن منتقل می‌شویم.
چند نکته در این روایات باید مورد توجّه قرار گیرد،یک نکته این است که آیا خود غناء بما هو غناء حرام است یا شنیدن غنای مغنّیه حرام است.؟نکته دیگر که باید به آن توجّه داشت این است که آیا خود غناء بما هو غناء حرام است و یا اگر همراه با موسیقی شد حرام است.؟
روایت اول:«مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ[۱] عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ[۲] عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ[۳] عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ زِیَادٍ[۴] قَالَ: کنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع)فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی إِنِّی أَدْخُلُ کنِیفاً[۵] وَ لِی جِیرَانٌ وَ عِنْدَهُمْ جَوَارٍ یَتَغَنَّیْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالْعُودِ[۶] فَرُبَّمَا أَطَلْتُ الْجُلُوسَ اسْتِمَاعاً مِنِّی لَهُنَّ فَقَالَ(ع): «لَا تَفْعَلْ» فَقَالَ الرَّجُلُ: وَ اللَّهِ مَا آتِیهِنَّ إِنَّمَا هُوَ سَمَاعٌ أَسْمَعُهُ بِأُذُنِی فَقَالَ(ع): «لِلَّهِ أَنْتَ[۷] أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: {… إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً}[۸] » فَقَالَ: بَلَى وَ اللَّهِ لَکأَنِّی لَمْ أَسْمَعْ بِهَذِهِ الْآیَهِ مِنْ کتَابِ اللَّهِ مِنْ (عَرَبِیٍّ وَ لَا مِنْ عَجَمِیٍّ لَا جَرَمَ أَنِّی) لَا أَعُودُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَنِّی أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَقَالَ(ع)لَهُ: «قُمْ فَاغْتَسِلْ وَ صَلِّ مَا بَدَا لَک فَإِنَّک کنْتَ مُقِیماً عَلَى أَمْرٍ عَظِیمٍ مَا کانَ أَسْوَأَ حَالَک لَوْ مِتَّ عَلَى ذَلِک احْمَدِ اللَّهَ وَ سَلْهُ التَّوْبَهَ مِنْ کلِّ مَا یَکرَهُ فَإِنَّهُ لَا یَکرَهُ إِلَّا کلَّ قَبِیحٍ وَ الْقَبِیحَ دَعْهُ لِأَهْلِهِ فَإِنَّ لِکلٍّ أَهْلاً».[۹]
در این روایت راوی از امام در رابطه با غنائی می‌پرسد که او از کنیزان خواننده همسایه‌اش در مستراح خانه خودش می‌شنود.امام او را نهی می‌کند.او در پاسخ امام عذر می‌آورد که من به نزد آن جواری و خواننده‌ها نرفته و در مجلس آنها پای نگذاشتم،تنها کمی ماندن و نشستن در مستراح خانه ام را طولانی می‌کنم تا این صدا را بشنوم.امام باز او را از همین شنیدن هم بازداشته و برای او آیه سی و ششم سوره اسراء را تلاوت می‌کنند و مسئولیت او را در قبال گوش و شنیدنی‌هایش متذکّر می‌شوند.
این روایت که سندی صحیح هم دارد،بر حرمت غناء در فرض تقارن با آلات موسیقی و خوانندگی جواری مغنّیات دلالت دارد.در این حصّه از حرمت و دلالت روایت بر آن شکّی نیست.ولی اینکه بخواهیم مطلق غناء را با این روایت تحریم کنیم،دلیل اخصّ از مدّعی خواهد بود.زیرا در روایت قیودی مثل “ضرب بالعود” و یا “حضور مغنّیات” اخذ شده است.و احتمال خصوصیت در رابطه با آنها داده می‌شود.
در ضمن اینکه در ذیل روایت امام حکم را معلّق بر یک قضیه‌ی کلّی می‌کنند:«سَلْهُ التَّوْبَهَ مِنْ کلِّ مَا یَکرَهُ فَإِنَّهُ لَا یَکرَهُ إِلَّا کلَّ قَبِیحٍ»؛این تعبیر مکروه الهی در این ذیل کمی می‌تواند در بیان تمام روایت اثرگذار باشد.ولی به هر حال در رابطه با موضوع که غنای آمیخته با آلات موسیقی و با خوانندگی کنیزان باشد،نمی‌توان تردیدی نسبت به دلالت روایت داشت.
بزرگانی هم به این روایت استناد جسته‌اند.مثل مرحوم صاحب حدائق و مرحوم ملّا احمد نراقی در مستند.در خاطر دارید که مرحوم نراقی به حرمت غناء در فرض تقارن با محرّمات دیگر قائل بودند.فلذا ایشان به این روایت استناد می‌کنند.و دیگرانی هم مثل مرحوم فاضل در تفصیل الشریعه به همین روایت استناد کرده‌اند.
روایت دوم:«مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ[۱۰] عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ[۱۱] عَنْ أَبِیهِ[۱۲] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ[۱۳] عَنْ عَنْبَسَهَ[۱۴] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: «إسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ الْغِنَاءِ یُنْبِتُ النِّفَاقَ کمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الزَّرْعَ».[۱۵]
همانطور که می‌بینید نفس این بیان دلالتی بر حرمت ندارد.این بیان نکوهش‌گونه در مکروهات هم وارد شده است.
روایت سوم:«عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ[۱۶] عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ[۱۷] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَرْمَنِیِّ[۱۸] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ[۱۹](ع)قَالَ: «مَنْ أَصْغَى[۲۰] إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ؛ فَإِنْ کانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اللَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ الشَّیْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّیْطَانَ».[۲۱]
این روایت هم از حیث سندی مشکل دارد.و هم از حیث دلالی بر حرمت غناء دلالتی ندارد.چون بحث بر سر نطق و سخن کسی را شنیدن است.و ارتباط صریحی با بحث ما ندارد.ولی در عین حال مرحوم بحرانی در حدائق به آن استناد کرده است[۲۲] و مرحوم فاضل در تفصیل الشریعه به عنوان مؤیّد از آن یاد کرده‌اند.[۲۳]
روایت چهارم:«عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ[۲۴] فِی کتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(ع)قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَعَمَّدُ الْغِنَاءَ یُجْلَسُ إِلَیْهِ قَالَ: «لَا».[۲۵]
این روایت بهترین روایتی است که در این باب داریم.سند آن صحیح بوده و از حیث دلالت هم هیچ مشکلی ندارد.چرا که صراحت در موضوع داشته و حرمت را معلّق بر هیچ مقارنی نکرده است.فلذا این بیان در زمره بهترین بیانات مطلق در باب به شمار می‌رود.
روایت پنجم:[مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ[۲۶] فِی تَفْسِیرِه] عَنِ الْحَسَنِ[۲۷] قَالَ: کنْتُ أُطِیلُ الْقُعُودَ فِی الْمَخْرَجِ لِأَسْمَعَ غِنَاءَ بَعْضِ الْجِیرَانِ قَالَ: فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع)فَقَالَ لِی: «یَا حَسَنُ: {… إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ
الْفُؤادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً}، السَّمْعُ وَ مَا وَعَى[۲۸] وَ الْبَصَرُ وَ مَا رَأَى وَ الْفُؤَادُ وَ مَا عُقِدَ عَلَیْهِ».[۲۹]
دراین روایت که از حیث سندی هم ضعیف است،دلالتی بر حرمت دیده نمی‌شود.و این نوع بیان برای موارد مکروه هم به کار می‌رود.
این روایت مثل روایتی که از مسعده بن زیاد نقل شد،راوی خودش را در معرض شنیدن غنای همسایه‌ها قرار می‌دهد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!