موضوع: تفسیر آیات ۷۰ تا ۷۲ سوره بقره

خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با تفسیر آیه هفتاد سوره بقره است. در بنی اسرائیل شخصی را به قتل ‌رساندند و قبیله‌های بنی‌اسرائیل با هم نزاع کردند که قاتل کیست؟ خدمت حضرت موسی (ع) آمدند که این مشکل را حل کند. حضرت موسی فرمود که گاوی را ذبح کنید، آن‌ها ابتدا متوجّه نشدند یا نخواستند متوجّه شوند. گفتند آیا ما را مسخره می‌کنی؟ حضرت فرمود من شما را مسخره نمی‌کنم و به خدا پناه می‌برم از اینکه از جاهلین باشم. آن‌ها سؤالات را پشت سر سؤال مطرح کردند؛ زیرا می‌خواستند این کار را انجام ندهند که مبادا قاتل پیدا شود. حضرت موسی (ع) هم جواب می‌دادند تا اینکه در این آیه خداوند می‌فرماید: «قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّکَ یُبَیِّنْ لَنا ما هِیَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشابَهَ عَلَیْنا وَ إِنَّا إِنْ شاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ»[۱] بنی اسرائیل به حضرت موسی (ع) گفتند بالاخره این بقره چگونه باشد؟ برای ما مشتبه است و نمی‌دانیم چه گاوی را باید ذبح کنیم. اگر خدا بخواهد ما هدایت می‌شویم.

تفسیر آیه ۷۱ سوره بقره:

«قالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّها بَقَرَهٌ لا ذَلُولٌ تُثیرُ الْأَرْضَ وَ لا تَسْقِی الْحَرْثَ مُسَلَّمَهٌ لا شِیَهَ فیها قالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوها وَ ما کادُوا یَفْعَلُونَ»[۲] حضرت موسی (ع) فرمود که خدا این‌گونه می‌فرماید که گاوی است که ذلول یعنی رام نشده باشد که زمین را شخم بزند، (چون گاوی که رام شده و زمین را شخم می‌زند به کار شما می‌آید و کار اقتصادی با آن انجام می‌دهید) و زمین را آبیاری نکند، گاوی باشد که سالم باشد و هیچ لکه‌ای در او نباشد و یک رنگ باشد. بعد از بیان این خصوصیات، بنی اسرائیل آن گاو را آوردند و ذبح کردند و قسمتی از آن را به مقتول زدند و او زنده شد و پسر عموی خود را به عنوان قاتل معرفی کرد و او همان کسی بود که به خونخواهی از پسر عمویش دعوا و جنجال به راه انداخته بود.

در جامعه هم همین مسأله وجود دارد. عدّه‌ای هستند که مرتکب کارهای خلاف می‌شوند ولی به دیگران نسبت می‌دهند و این به‌خاطر این است خودشان و عیوب خودشان را در این جریان مخفی کنند و کسی به آن‌ها مظنون نشود. مشابه این داستان در تاریخ و در زندگی ما قابل مشاهده است.گاهی سؤالاتی که مطرح می‌شود انحرافی است، در این جریان دستور ذبح یک گاو به صورت نکره داده شده بود یعنی هر گاوی را که ذبح می‌کردند کافی بود ولی با سؤالات انحرافی که کردند برایشان محدودیت ایجاد شد. البته در مورد این جریان روایاتی وارد شده و داستانی را مطرح کرده‌اند که در جلسه گذشته بیان کردیم؛ در آن داستان اجر و پاداش احسان به پدر و مادر بیان شده است.پس یکی از نکاتی که در این آیه وجود دارد این است که به جزئیات توجّه نکنید و کاری که از شما خواسته شده را انجام دهید.در عین حال با این همه سؤالات انحرافی که مطرح شد و بی‌احترامی‌هایی که بنی‌اسرائیل با گفتن ربّک می‌کردند، می‌بینید که حضرت موسی (ع) چگونه با سعه صدر با بنی‌اسرائیل برخورد کرد.نکته دیگری که از این آیه به دست می‌آید استدلال به معاد است؛ همان‌گونهکه خداوند می‌تواند یک انسان مرده را زنده کند، توانایی بر زنده کردن مردگان در روز قیامت را هم دارد.نکته دیگری که در اینجا وجود دارد این است که حضرت موسی (ع) دستور داد که گاوهایی که زمین را شخم می‌زنند، یا زمین را آبیاری می‌کنند، ذبح نکنید. معلوم می‌شود که توجّه به تولید و منابع اقتصادی حتّی در زمان حضرت موسی (ع) مورد توجّه شارع بوده و از اهمیت برخوردار بوده است و بدین وسیله از آسیب زدن به منابع اقتصادی منع شده است؛ در حج هم در مورد قربانی دستور به ذبح حیوان سالم داده شده است.تفسیر آیه ۷۲ سوره بقره:«وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فیها وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ»[۳] به یاد بیاورید که شما نفسی را کشتید. پیامبر (ص) در زمان خود، این خطاب را به بنی‌اسرائیل می‌کند. این‌ها که با قاتل زمان حضرت موسی (ع) فاصله زیادی داشتند، چطور به آن‌ها خطاب شده که شما کشتید؟

در اینجا مفسّرین فرموده‌اند که شاید به‌خاطر این است که بنی‌اسرائیل زمان پیامبر (ص) به اعمال آن‌ها راضی بودند؛ در جامعه همین کارها را انجام می‌دهند و فساد می‌کنند و بعد فریاد می‌زنند که جلوی آن را بگیرید. در سوریه بمب شیمیایی می‌زنند و بعد به سوریه حمله می‌کنند که چرا از بمب شیمیایی استفاده کرده‌ای؟ این نقشه بنی‌اسرائیل و آمریکا و اسرائیل است و این‌قدر پافشاری می‌کنند تا بتوانند آن را تثبیت و مجازات کنند.به نظر ما پیامبر (ص) می‌خواهند بفرمایند که شما یهودی‌ها انسان‌های بد ذاتی هستید و آن سابقه را دارید و الان هم اگر بتوانید همین حرکت را انجام می‌دهید؛ ولی این را بدانید که «وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ» دست خدا بالاتر است. شما می‌خواهید زرنگی کنید و مردم را در انحراف و اشتباه قرار دهید ولی بدانید که دست خدا بالاتر است و چیزهایی را که مخفی می‌کنید، آشکار می‌کند.